نفس‌های نصف جهان به شماره افتاده است.این خبری است که از میان ترک‌های دیوار بناهای نوساز و قدیمی اصفهان مخابره می‌شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری دیباچه؛علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله و رانش زمین مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در سال1398 وضعیت کلانشهر اصفهان از نظر خطر فرونشست زمین را بحرانی اعلام کرد ه بود.

او گفته بود:در استان اصفهان در مناطقی از شهر و شمال شهر اصفهان فرونشست به یک معضل عمده تبدیل شده به‌طوری‌که در مجاورت فرودگاه و حتی در حاشیه ورزشگاه نقش جهان شکاف‌های حاصل از فرونشست روی زمین خود را نمایان کرده و فرونشست برای این شهر یک خطر بسیار جدی است.

کمی پس از این اظهارنظر، علیرضا شهیدی رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور وقت گفت: پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان موجب تخریب زیرساخت‌های منطقه به‌صورت اساسی می‌شود.

او تأکید کرد فرونشست زمین، زلزله خاموش است و  اگر پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان به‌صورت جدی بررسی و از آن پیشگیری نشود در آینده نه چندان دور تمام استان را فرا می‌گیرد.

امروزه از نظر صاحبنظران حوزه زمین‌شناسی فروچاله‌ها تازیر شهر اصفهان آمده‌اند و زمین در حال بلعیدن نصف جهان است.

این در صورتی است که نسبتا همه افراد صاحبنظر معتقدند راه حل مشکل فعلی شهر اصفهان را می‌دانند.

آنها باور دارند اصفهان با جاری شدن آب دائمی  در زاینده‌رود جانی تازه خواهد گرفت و از بحران نشست زمین خارج خواهد شد زیرا انشعاباتی از آب زاینده‌رود گرفته می‌شود که حتی در سطح شهر اصفهان پراکنده هستند و در واقع آبخوان را مشروب می‌کنند.

زاینده‌رود بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است.این رودخانه که در گذشته یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر اصفهان نیز به حساب می‌آمد حدودا از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داد.کارشناسان دلایل انسانی این امر را استقرار صنایع بزرگ در مسیر انتقال آب زاینده‌رود ، الگوی کشت نامناسب در پایین دست، برداشت بی‌رویه آب در مسیر رودخانه و انتقال آب به استان‌های یزد و شهرهای دیگر می‌دانند. فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت به بهره‌برداری رسید.

در اینجا باید گفت نشست زمین فقط مختص به استان اصفهان نیست.امروزه بسیاری از استان‌های کشورمان با این تهدید دست و پنجه نرم می‌کنند.استان فارس یکی از این استانها است.

به همین بهانه به سراغ  « طهمورث یوسفی »  رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب(مرکز شیراز)رفتیم تا از او بپرسیم نشست زمین چیست و چگونه می‌تواند موجب نابودی شهرها شود؟

طهمورث یوسفی رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب(مرکز شیراز)میزان تأثیر فرونشست‌ها روی وضعیت شهرهای کشور را چنین ارزیابی کرد: فرونشست زمین مختص به کشور ما نیست. بیشتر کشورها به نوعی با این مشکل مواجه هستند . برخی از آنها با مدیریت فنی مناسب و صرف هزینه جلوی گسترش و افزایش نرخ نشست را گرفته اند  و اقدامات پیشگیری‌کننده انجام می‌دهند.

او افزود: من در اینجا تلاش می‌کنم بیشتر از تأثیر فرونشست‌ها در استان فارس بگویم.در حال حاضر پدیده فرونشست تمام دشت‌های استان مذکور را متأثر کرده است اما اگرچه این موضوع به اشکال ترک،شکاف،فروچاله و نشست قائم در سراسر استان دیده شده ،وضعیت دشت مرودشت از سایر نقاط نگران‌کننده‌تر است، بنابراین باید توجه زیادی به آن شود.به همین دلیل  سازمان زمین‌شناسی  مطالعات و بررسی  وضعیت فرونشست این دشت را در دستورکار خود دارد.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب(مرکز شیراز) بیان کرد:زمانی نرخ فرونشست در مناطق مختلف استان فارس 30سانتیمتر در طول سال بود، ولی این نرخ در مطالعات جدید کمتر است یعنی براساس ارزیابی‌های جدید نرخ نشست برخی از نقاط استان 17سانتیمتر و برخی دیگر 2سانتیمتر است.

یوسفی ادامه داد:کمتر شدن نرخ فرونشست زمین در نقاط مختلف استان فارس، نشاندهنده بهتر شدن وضعیت این استان نیست.ضخامت آبرفت در برخی از نقاط استان کم بوده است.این نقاط دیگر آبی برای برداشت ندارند بنابراین دیگر نشستی در آبرفت دیده نمی‌شود.در چنین نقاطی از آب‌های چاه‌های آهکی که منبع آب‌های زیرزمینی و شرب هستند،برداشت می‌شود.این آبها در زیر رسوبات آبرفتی و در درون واحدهای سنگی قرار گرفته‌اند و به این زودی‌ها نتیجه برداشت از آنها دیده نمی‌شود البته اگر میزان برداشت این آبها افزایش داشته باشد بر اثر زلزله یا فروریختن سقف غارهای آهکی ، احتمال رخداد فروچاله وجود دارد.

او گفت:پدیده فروچاله‌ها بیشتر در دشت‌هایی که ضخامت آبرفتشان کم است در استان فارس، دیده می‌شود.بنابراین احتمال رخ دادن فروچاله در دشت‌های بزرگ و یکپارچه خیلی کم است ولی تداوم سرعت برداشت از آب‌های سطحی این احتمال را افزایش می‌دهد.فروچاله‌ها تهدیدی برای نقاطی است که در آنها از آب‌های آهکی استفاده می‌شود.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب(مرکز شیراز)بیان کرد:ضخامت آبرفت در منطقه مرودشت خیلی زیاد است و در برخی از نقاط این دشت ضخامت آبرفت بالاتر از 400متر یا حتی نزدیک به 500متر است بنابراین چاه‌ها هنوز از آبرفت برداشت می‌کنند به همین دلیل بیشترین نشست استان فارس در دشت مرودشت دیده می‌شود.هم‌اکنون نرخ نشست این دشت سالی17 سانتیمتر است.

-دشت‌ها به چه دلیل نشست میکنند؟

تغییر اقلیم،خشکسالی،برداشت غیر مجاز آب از چاه‌های مجاز و حفر چاه‌های غیر مجاز متعدد،انتقال آب به مناطق مختلف و جابجایی آن به شکل بین حوضه‌ای و متناسب نکردن نوع کشت مناطق مختلف با شرایط آب و هوایی از دلایل رخ دادن فرونشست‌ها هستند.

هم‌اکنون دلایل نشست زمین ،نرخ نشست‌ها و حتی راهکارهای کنترل شرایط  مشخص هستند.

ما امروز به اتحاد و فرهنگ‌سازی در جهت حفاظت از مناطق مختلف کشورمان نیاز داریم.ما باید ببینیم می‌توانیم به افراد ساکن در منطقه‌ای که با نشست زمین و بروز پدیده فروچاله‌ها تهدید می‌شود بگوییم 10سال کشاورزی نکنید؟و کنترل هوشمند روی چاه‌ها بگذاریم تا میزان برداشت آب مشخص شود؟

هم‌اکنون ما از نظر مطالعه چیزی کم نداریم اما جلوگیری از کشاورزی در برخی از مناطق کشور یا کنترل برداشت آب در این مناطق نیازمند فراهم کردن زیرساخت است.ما باید در کنار فرهنگ‌سازی در سطح جامعه،کاری کنیم که کشاورزان مناطقی که تهدید می‌شوند،با کنار گذاشتن کارشان بتوانند جذب شغل‌های دیگر شوند و همچنان امرار معاش کنند.

انجام این کارها نیازمند صرف بودجه قابل توجهی است.امروزه با مدیریت ساده نمی‌توان مشکل نشست‌ها یا بروز پدیده فروچاله‌ها را رفع کرد.

در حال حاضر این مشکل باید از جز به کل حل شود.یعنی ما باید از لیوان آب و لوله‌کشی های فرسوده منازل خود شروع کنیم تا در  سطح کلان تر بتوانیم شهرهایی چون اصفهان و... را از خطر برهانیم.

گزارش از : نسرین خدایاری