با گذشت سی سال پس از قبول قطعنامه، وضعیت مین زدایی در مرزهای غربی و جنوب غربی چگونه است؟

در ابتدا باید به این موضوع اشاره کنم که مرزهای غربی و جنوب غربی جمهوری اسلامی ایران پس از پایان 8 سال دفاع مقدس و طبق برآوردهای انجام شده در حدود 4 میلیون و 200 هزار هکتار در طول حدود 1200 کیلومتر مرز مشترک خشکی با عراق، به بیش از 20 میلیون انواع مین و مواد منفجره باقیمانده از جنگ آلوده شد که بلافاصله در همان سال 1376 فعالیت های مین زدایی و رفع آلودگی از مواد منفجره از شهرهای مرزی آغاز گردید. از سال 1376 تا سال 1380 ،عملیات پاکسازی توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزارت کشور انجام شد تا اینکه هیئت دولت، طی مصوبه ای این امر خطیر را به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح سپرد که این وزارتخانه در انتهای سال 1384 با تاسیس مرکز مین زدایی بصورت تخصصی این امر را پیگیری کرد. مرکز مین زدایی نیز از بدو تاسیس تا کنون بیش از 2 میلیون انواع مین و بیش از نیم میلیون انواع مهمات عمل نکرده از جمله بمب ، گلوله، خمپاره و نارنجک‌ را در مساحتی در حدود 905 هزار هکتار جمع آوری و منهدم ساخته است. اما توجه شما را به این نکته جلب می‌کنم که در حال حاضر، پاکسازی اراضی آلوده در بسیاری از نقاط مرزی بدلیل سیلاب های فصلی، جابجایی لایه های خاک، عدم وجود جاده های دسترسی به برخی از اراضی آلوده، آبگرفتگی، جابجایی مین ها، گذشت زمان و پوسیده شدن مین ها به شرایط سخت و پیچیده ای رسیده است و این دلایل باعث کندی روند پاکسازی در مناطق مرزی شده است تا جایی که در بسیاری از موارد نیروهای مین بردار در اعماقی در حدود یک تا 7 متر نیز مین ها و انواع مهمات عمل نکرده را از زمین خارج می‌کنند. البته به غیر از فعالیت های متمرکز در مناطق مرزی، تیم های اورژانسی نیز در قرارگاه های پاکسازی این مرکز در 9 استان آلوده تشکیل شده اند تا درصورت مشاهده انواع مهمات عمل نکرده توسط ساکنین و یا نیروی انتظامی، سریعا وارد عمل شده و مهمات مکشوفه را از آنجا جمع آوری و در محل امنی منهدم کنند که در طول سالیان گذشته حدود4900 عملیات موردی اورژانسی توسط قرارگاه های استانی مرکز انجام و در پی این عملیات ها حدود 61 هزار انواع گلوله، مین، نارنجک و حدود 140 بمب کشف و منهدم شده است

با توجه به رابطه خوب 2 دولت ایران و عراق، چقدر از ارتش عراق در شناسایی مناطق مین گذاری شده استفاده کرده اید؟ اگر پاسخ آری است چگونه؟ اگر پاسخ منفی است آیا نمی‌شد از کسانی که دستور کاشت مین را دادند نقشه مناطق را تهیه کرد؟ آیا شما کمکی به دولت عراق در این زمینه کرده اید؟

از سال 1889 با تلاشهای معاونت امور بین الملل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح فضای ایجاد ارتباط با وزارت دفاع عراق شکل گرفت که منجر به امضای یادداشت تفاهم هایی با طرف عراقی نیز گردید. اما طرف عراقی با اعلام اینکه تمامی نقشه های میادین مین کاشته شده در طول 8 سال دفاع مقدس، از سوی نیروهای آمریکایی در جنگ عراق و آمریکا از بین رفته است، از تحویل آنها خودداری کردند.

در حالی که در سال 1391 اعلام شده بود 98 درصد مناطق آلوده پاکسازی شده اند، چرا هنوز خبر می‌رسد که در فلان جا یک نفر روی مین رفته است؟

قبل هم خدمت شما عرض کردم که طول مرز مشترک زمینی ما با کشور عراق بسیار زیاد، میزان آلودگی هم از نظر وسعت و هم از نظر تنوع بسیار زیاد است، جابجایی آلودگی توسط عوامل جوی هم مزید بر علت است. در همین چند ماهه گذشته در خرمشهر و در کنار رود کارون، در جایی که کسی فکرش را هم نمی‌کرد که دیگر در اینجا میدان مینی وجود داشته باشد و کشاورزان مشغول کشاورزی خود بودند، یک مین ضد تانک را در هنگام شخم زنی و در عمق 92 سانتی متری مشاهده کردند که بلافاصله با قرارگاه پاکسازی استان تماس گرفته و نیروهای مین‌بردار وارد عمل شدند و پس از بررسی مشخص شد میدان مینی در عمق نزدیک به یک متر وجود دارد و عملیات پاکسازی آن منطقه انجام شد که حاصل آن کشف حدود 250 مین ضد تانک، حدود 30 مین ضد نفر و حدود 90 گلوله بود. مرکز مین زدایی تمام تلاش خود را برای رفع این معضل به کار بسته است اما در واقعیت نمی‌شود تمام طول مرز و اراضی آلوده را دیوار کشید تا شخصی در آن مناطق تردد نکنند. متاسفانه در برخی از موارد هم مشاهده می‌شود که هموطنان عزیزمان به دلایل مختلف، توسط این سرباز شوم و خفته در خاک دشمن، دچار حادثه می‌شوند.

تکلیف مرزنشینانی که بر اثر مین مجروح یا شهید می شوند چیست؟ روند درمانی مجروحان چگونه و چطور پیگیری می شود؟ آیا اینها جزء ایثارگران به حساب می‌آیند؟

مرزنشیان و ساکنین مناطق آلوده مرزی که با مین و یا هرگونه مهمات عمل نکرده به جا مانده از جنگ برخورد می‌کنند، پس از تشکیل پرونده جهت بررسی به کمیسیون ماده 2 فرمانداری استان مربوطه ارجاع می‌شوند، در نهایت پس از انجام امورات اداری و تصویب کمیسیون بر اساس شدت حادثه و جراحت، احکام شهید و یا جانباز دریافت کرده و تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران و یا کمیته امداد امام خمینی(ره ) قرار می‌گیرند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص باید به وزارت محترم کشور و یا استانداری ها و یا فرمانداری های استانهای مرزی آلوده مراجعه کنند.

آیا برای آموزش مرزنشینان کاری انجام شده است؟ آنها چه کمکی به شما کرده و می کنند؟

آگاه‌سازی از خطرات مین و مواد منفجره باقیمانده از جنگ یکی از ارکان مین زدایی بشردوستانه است و این امر هم از طریق قرارگاههای پاکسازی استان و هم از طریق سازمان امداد و نجات هلال احمر و سازمان بهزیستی کشور که از جمله همکاران آموزشی ما در این زمینه هستند انجام می‌پذیرد. روش های مختلفی هم برای این کار انجام می‌گیرد از جمله آموزش های چهره به چهره، بروشور ها و کتب آموزشی، انیمیشن های آموزشی، بازی ها و غیره که هدف از این فعالیت افزایش سطح آگاهی گروههای مختلف هدف و اصلاح الگوهای غلط رفتاری در مواجهه با این گونه خطرات است. خوب همانطور که پیشتر هم به آن اشاره کردم یکی از مهمترین کمک هایی که ساکنین مناطق آلوده به ما می‌کنند این است که با مشاهده هرگونه شی مشکوکی از دستکاری و یا جابجایی آن پرهیز کنند و به دهیاری ها، بخشداری ها، نیروهای انتظامی و یا 112 خبر بدهند تا آنها هم به قرارگاههای استانی گزارش دهند و تیم های اورژانسی ما سریعا وارد عمل شده و آن منطقه را پاکسازی کنند، که این مسئله از جمله مهمترین نکات ایمنی است که در آموزش ها و آگاه سازی ها به آنها تاکید می‌شود.

ما دیگر در شرایط اضطرار جنگ نیستیم که برای باز کردن میدان مین از نیروهای انسانی کمک بگیریم، اما چرا گاهگاهی شاهد شهادت نیروهای مین روب هستیم؟ این ناشی از خطای انسانی است یا چیز دیگر؟

شما اگر یک بررسی در سطح جهانی انجام دهید متوجه می شوید که هنوز هم عملیات پاکسازی دستی از جمله مهمترین روشهای مین زدایی است. من آماری را به شما می‌دهم تا متوجه شوید که در جهان چه اتفاقی در زمینه عملیات مین زدایی می‌افتد. بطور میانگین در کشورهای متاثر از معضل مین به ازای برداشت هر 12 هزار مین از سطح زمین یک نفر کشته یا مجروح می‌شوند اما در ایران به ازای برداشت هر 110 هزارمین، یک نفر شهید و یا مجروح می شوند. این مطلب را بیان نکردم که حوادث را توجیه کنم و یا ارزش خون همکاران خودم را پایین بیاورم اما به یاد داشته باشید که این عملیات، ریسک بسیار بالایی دارد، شما با مین‌هایی برخورد می‌کنید که پس از گذشت بیش از 28 سال بسیار حساس شده اند، با میادین مینی برخورد می‌کنید که برخی از مین های آن بدلایلی که پیشتر به آن اشاره شد جابجا و یا مدفون شده‌اند، شما با یک میدان مین تازه و بکر که همین دیروز کاشته شده باشد روبرو نیستید، تجهیزات مکانیزه کوبش یا سرند مین‌ها نیر با محدودیت های عملیاتی بسیاری مواجهند. بعلاوه این تجهیزات مکانیزه عمدتا در دنیا برای میادین مین ضد نفر کاربرد دارد. ضمناً کشور عراق در طول 8 سال جنگ با ما، تمامی اصول مهندسی جنگ مین را به هم زده و میادین مینی کاشته که اصول رزم مین را رعایت نکرده است به عنوان مثال فاصله کاشت آنها به حدی اندک است تا نیروهای ما را کامل درگیر و سرعت کار را پایین بیاورد . کار بسیار پرریسک است، مین ها فرسوده هستند، مین ها جابجا شده اند و دلایل دیگر که ذکر شد باعث بروز حادثه در هنگام مین روبی می شود. بنده در اینجا اعلام می‌کنم که مدیون خون این شهیدان و جانبازان این عرصه هستیم چرا که این عزیزان حتی در زمانی که بسیاری از هموطنان مان حتی خبر ندارند که این عزیزان بعد از جنگ چه می‌کنند، مشغول آزادسازی اراضی سرزمین مان هستند و در این راه جان ها، دست ها، چشم ها و پاها داده اند.

تجهیزات مین زدایی از جمله خودروی زرهی مین کوب تا چه حد در پیشبرد کار موثر بوده اند؟ با توجه به کوهستانی بودن بعضی از مناطق این خودروها چه کاربردی دارند؟

فکر می کنم جواب این سوال شما را در سوال قبلی شما دادم. استفاده از تجهیزات معمول به عوامل گوناگونی از جمله نوع خاک، پستی و بلندی و نوع میدان مین بستگی دارد. بعنوان مثال در مناطق رملی در چذابه و فکه استان خوزستان هیچ خودروی زرهی مین کوبی کارایی ندارد اما با ابتکاری که در این مرکز صورت گرفت باکت بیل های مکانیکی برعکس شده و به حالت سرندی درآمد تا وقتی بیل مکانیکی یک میزان خاک رملی را بر میدارد خاک از سرند خارج شده و مین ها داخل باکت بیل باقی می مانند. با این روش تیم های عملیاتی مرکز تا عمق نزدیک به 9 الی 7 متر هم مین ها را کشف می نمایند اما خوب این تجهیز فقط مخصوص این نوع از خاک است و جای دیگری نمی توان از آن استفاده کرد. در مورد مناطق کوهستانی باید خدمت شما عرض کنم که هیچ خودروی مین کوبی قادر به تردد نیست و نمی‌توان از این تجهیزات بهره برد.

با توجه به تجربه کشورهای دیگر در جنگ ها، چه مقدار از تجربیات آنها استفاده کرده اید که دوباره کاری نشود؟ از طرف دیگر چه مقدار تجربه تان را در اختیار کشورهای دیگر قرار داده اید؟ تمرکز مرکز مین زدایی از بدو تاسیس تاکنون بر روی عملیات پاکسازی و رفع دغدغه آلودگی برای ساکنین مناطق مرزی غرب و جنوب غرب کشور بوده است، اما این موضوع دلیل نمی‌شد تا از فعالیت های دیگر کشورها نیز غافل باشیم. اکثر کشورهای درگیر با معضل مین یک فضای عملیاتی ایجاد کرده اند و از توان کشورها و سازمان های بین المللی دیگر بهره می‌برند تا کشور خود را پاکسازی نمایند. اما کشور ما بدلیل اینکه از سوی همان کشورهایی که مدعی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه هستند و سازمان های بین المللی را در خود ایجاد کرده اند از ابتدای انقلاب مورد تحریم بوده است از دادن هرگونه دانش و تجربه و نیز تجهیزات خودداری کردند. در طول این سال ها نیروهای مین بردار در ایران از تجربیات حاصله از زمان جنگ بهره برده و این کار خطیر را به انجام رسانده اند، بطوریکه در حال حاضر می‌توان این ادعا را کرد که هیچ کشوری به مانند ایران از این دانش برخوردار نیست، این حرف من یا سایر همکاران من نیست، کشورها و سازمانهایی که از وضعیت مین زدایی ایران در این سالها بازدید کرده اند این موضوع را بیان نموده اند. حال ما با داشتن این دانش و با رویکرد صدور خدمات پاکسازی بشردوستانه آمادگی خود را در همه مجامعی که حضور داشتیم اعلام کردیم و در حال رایزنی برای انتقال تجربیات و دانش خود به سایر کشورها هستیم