تئاتر کودک و نوجوان مظلومتر از آنچه تصور می کنیم!

 

 

به گزارش خبرنگار تئاتر دیباچه، طی روزهای گذشته پریسا مقتدی رئیس تالار هنر ضمن اعلام برنامه های تالار هنر (تنها سالن تخصصی ویژه اجرای نمایش های کودک و نوجوان) گفته هدف از برگزاری برخی از برنامه های آموزشی، بردن تئاتر به داخل خانواده هاست؛ برنامه هایی چون اجراهای آموزشی و برگزاری کارگاه های آموزشی برای کودکان و دانش آموزان. حال با اینکه برگزاری چنین برنامه هایی همیشه لازم و ضرروری است؛ اما واقعیت این است که تئاتر کودک و نوجوان بر خلاف تئاتر بزرگسال با مشکل مخاطب همراه نیست؛ بلکه وجود کاستی‌ها و کمبودهای دیگر است که مخاطب را از دیدن تئاتر کودک و نوجوان منصرف می‌کند و باعث می‌شود والدین مشتاق، فرزندان خود را از دیدن تئاتر محروم کنند. 

ضعف نمایشنامه، نبود مطالعۀ کافی کارگردانان و نویسندگان در حوزۀ کودک و نوجوان، عدم وجود رشتۀ تخصصی با موضوع تئاتر کودک و نوجوان و...  از مباحثی هستند که این یادداشت با رویکردی آسیب شناسانه به آن می‌پردازد. 

 

داوود کیانیان یکی از کارگردان های برجسته عرصه تئاتر کودک و نوجوان می گوید«درست است که هر نمایش، قصه‌ای دارد و عرضۀ قصه، عامل مؤثری در نمایشنامه نویسی است، ولی نمایشنامه (قصه نیست)، متنی است که برای نمایش دادن و روی صحنه رفتن پدید می‌آید. حتی ممکن است گاه قصه به معنای رایج آن در نمایشنامه نباشد، اما به نمایش درآید». 

داوود کیانیان موضوعات و سوژه‌های تکراری، ایده‌های نخ نما، شیوه روایت‌های یک شکل ، شیوۀ برخورد مستقیم و ارائۀ پیام‌های مستقیم و سطحی و عاری از خلاقیت را در اصطلاح (کلیشه‌زدگی) خلاصه می‌کند. 

یکی از مشکلات تئاتر کودک و نوجوان کمبود نمایشنامه است. نگاهی اجمالی به اجراهای سالانۀ تئاتر کودک و نوجوان گواهی بر این اتفاق غم‌انگیز است. 

تئاتر کودک بنا به حساسیت سنی کودکان و ویژگی‌های جسمی، روحی و روانشناختی آنها تخصصی‌تر و علمی‌تر از سایر شاخه‌ها و سبک‌های تئاتری است.  

در این میان نبود مطالعۀ کافی در حوزۀ کودک و نوجوان و عدم شناخت معضلات رده های سنی کودک و نوجوان یکی از دلایل ضعف موجود است و این تنبلی در تحقیق و مطالعه حتی در نمایشنامه‌نویسان حرفه ‌ایی تئاتر دیده می‌شود. 

پریسا مقتدی با توجه به تلاش عدۀ معدودی از کارشناسان تئاتر در شناختن و شناساندن تئاتر کودک و نوجوان به دست اندرکاران و مخاطبان این عرصه، هنوز تئاتر کودک و نوجوان آنچنان که باید توسط کارگردانان و نویسندگان تئاتر جدی گرفته نشده است و این جدی نگرفتن تا آنجا است که گاه نویسندگان تازه ‌کار به عنوان تمرین و مشقِ نوشتن دست به نگارش نمایشنامۀ کودک می‌زنند و گروهی تازه کار آن را به روی صحنه می برند! 

 

متأسفانه در هیچ‌کدام از محیط‌های آموزشی، از کلاس‌های درس گرفته تا دانشگاه‌های دولتی و غیر انتفاعی و آزاد صحبتی از نمایشنامه و تئاتر کودک و نوجوان و تفاوت‌های آن با نمایشنامه و تئاتر بزرگسالان نیست! البته به تازگی تلاش‌ برای راه اندازی رشتۀ ادبیات کودک و نوجوان در یکی از دانشگاه‌ها در مقطع کارشناسی ارشد به نتیجه رسیده است؛ اما باید منتظر ماند و دید که نتیجه چه خواهد شد و فارغ التحصیلان چقدر در پیشبرد این گونه نمایشی موفق خواهند بود؟ 

 

موضوع دیگر که وضعیت موجود را بغرنج‌تر می‌کند عدم پژوهش و کنکاش در فرهنگ خودمانی و عدم استفاده از منابع ادبی و عامیانه از جمله متل‌ها و قصه‌های ایرانی است.  بی شک منابع غنی و بی نقصی در ادبیات خودمان وجود دارد که با وجود کهن بودن، آنقدر بکر و بدیع و دست نخورده هستند که با مراجعه به آنها بتوان آثار تازه و بدیع‌تری خلق کرد. منابعی چون کلیله و دمنه، منطق الطیر، قابوس نامه و هزار و یک شب و ... 

«در کلیله و دمنه، استفاده گسترده‌ای از حیوانات به عمل آمده و داستان‌ها در مورد اخلاقیات و آداب اجتماعی، در سطح متعالی هستند و این نشان دهندۀ تفکر فلسفی متعالی موجود در کلیله و دمنه است. اما در هزار و یک شب، فایل‌ها فاقد پیچیدگی و نثر موزون و متعالی هستند و بسیار بسیار ساده‌تر از حکایت‌های کلیله و دمنه می‌نمایند. هر دو اثر، داری مفاهیم اخلاقی و تعلیمی می‌باشند». 

 

با همۀ کمبودها و نواقص موجود، خوشبینانه اگر بنگریم هنوز هستند گروه‌ها‌ و تشکل‌هایی که به صورت علمی و کارشناسانه در مسیر درست حرکت می‌کنند با این امید که قدمی در جهت ارتقاء ادبیات کودک و نوجوان بر دارند. ماهنامه‌ها و فصلنامه‌هایی که به طور ویژه به ادبیات کودک و نوجوان می‌پردازند هرچند به تعداد انگشتهای یک دست هم نمی‌رسند اما وجودشان مثمر ثمر و مثبت است.  

به امید آنکه تئاتر کودک و نوجوان، یکی از تخصصی ترین گونه های نمایشی، توسط مسئولان و هنرمندان عرصه تئاتر جدی گرفته شود. 

 

 

یادداشت وحید خانه ساز