فاطمه شعبانی: سال قبل بود که یکی از نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای با یکی از رسانه‌ها اعلام کرد: «با ادامه روند کاهش جمعیت کشور، در حال حاضر میانگین ضریب هوشی یا IQ ایرانی‌ها از ۱۰۴ به ۶۸ رسیده است؛ دلیل آن این است که نخبگان و تحصیلکردگان ما عمدتاً ازدواج نکرده‌اند یا دیر ازدواج کردند یا نهایتاً تک فرزند و دو فرزندی هستند.» این صحبت‌ها و بحث‌هایی که بعد از آن مطرح شد این نگرانی را در بین مردم به وجود آورد که با ادامه شرایط فعلی و کنترل موالید آیا ضریب هوشی ایرانیان به تدریج به سمت زیر ۱۰۰ میل خواهد کرد؟ چقدر گریزان بودن نسل تحصیل کرده چقدر در کاهش ضریب هوشی ایرانیان موثر است؟ با دکتر «شهلا کاظمی پور» استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران این موضوع را بررسی کردیم:
کنترل موالید و هوش!
دکتر «شهلا کاظمی پور با اشاره به اینکه موضوع پایین آمدن ضریب هوشی ایرانی‌ها بعد از کنترل موالید، مستلزم محاسبات متعددی است و نمیتوانیم به صورت شفاهی روی چیزی به این مهمی بحث کنیم، میگوید: «این اعداد و ارقام نتیجه یک تحقیق است که گویا مرکز بین المللی، ضریب هوشی کشور‌های مختلف را اعلام کرده و در این آمار ضریب هوشی ایرانیان پایین اعلام شده است. این یک ایراد اساسی دارد تست‌هایی که درمورد هوش انجام میدهند حتما باید برای کشور‌های مختلف متفاوت باشد نمیشود یک تست را شما در آمریکا و انگلیس انجام بدهید و بعد بیایید برای ایران هم انجام بدهید و نتیجه بگیرید که ضریب هوشی ایرانیان اینقدر پایین آمده است. موسساتی هستند که این تست‌ها را انجام داده اند به نظرم اصلا نباید به این تست‌ها استناد کنیم. من سالهاست دارم روی جمعیت ایران، قوانین اجتماعی و جامعه شناسی کار و تحقیق می‌کنم مانمیتوانیم بگوییم کاهش باروری باعث کاهش ضریب هوشی شده است. قبلا یک خانم روستایی ۸ فرزند میآورد ویک خانم شهری ۴ فرزند و الان این تعداد چه در شهر و چه در روستا به طور میانگین ۲ فرزند شده است. من تحقیق کردم در مناطق فقیر نشین هم خانواده‌ها بیشتر از ۲-۳ بچه ندارند و میانگینش همین است. در حال حاضر مشاهده میشود خانواده‌ها به فرزندانشان بیشتر از سابق میرسند. آن‌ها را مهد، مدرسه‌های خوب و کلاس‌های متعدد میفرستند وسعی در پرورش هرچه بهتر و با کیفیت‌تر بچه‌ها دارند. اینکه گفته میشود تحصیل کرده‌های ما ازدواج نمیکنند یا اگر ازدواج میکنند بچه دار نمیشوند دلیلی برپایین آمدن ضریب هوشی ایرانیان نیست. خیلی وقت‌ها بچه‌ها با ضریب هوشی بالا از خانواده‌هایی با تحصیلات پایین هستند. شواهد چیز دیگری میگوید: کنترل موالید اصلا در ضریب هوشی اثر ندارد!.»
بچه باکیفیت! این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه ۴۰-۵۰ درصد ضریب هوشی ژنتیکی است و بقیه اش تحصیل و پرورش فکر بچه است، ادامه میدهد: «الزامی نیست که میانگین ضریب هوشی یک فرد روستایی یا بچه‌ای که از خانواده‌ای با تحصیلات کم متولد میشود از ضریب هوشی یک بچه شهری و بچه‌ای که پدر و مادر تحصیل کرده دارد، کمتر باشد. اصلا چنین چیزی نیست خیلی وقت‌ها بچه‌هایی با ضریب هوشی بالا در خانواده‌هایی با تحصیلات پایین به دنیا می آیند. هرچند ممکن است بچه‌های خانواده‌های تحصیل کرده- به خاطر شرایط و امکانات- بیشتر پیشرفت کنند، اما الزاما ضریب هوشی شان بالاتر نیست بلکه بهتر و بیشتر پرورش داده شده اند، ولی بچه‌ها در خانواده‌هایی سطح پایین به دلیل کمبود امکانات کمتر پرورش داده میشوند. هرچند الان خانواده‌های ما به این سمت می‌روند که بچه با کیفیت داشته باشند می‌بینید طرف یک کارگر ساده است و ۲-۳ بچه بیشتر ندارد و تمام تلاشش را میکند که برای بچه هایش امکانات تحصیل را به نحو احسن را فراهم کند.»
بچه‌هایی باهوشتراستدال دیگری که برای کم شدن ضریب هوشی ایرانیان می آورند این است که در سال‌های اخیر به نسبت دهه ۶۰ بچه‌های ایرانی در المپیاد‌های علمی جهانی کمتر رتبه آورده اند. دکتر کاظمی پور در پاسخ این استدالال میگوید: «همیشه برنده شدن دال بر هوش نیست. الزام نیست که هرکس در المپیاد رتبه آورد درصد هوش بالاتری دارد این قضیه از جمیع جهات باید بررسی شود. خیلی از بچه‌های المپیاد یا آن‌ها که تیزهوشان درس می-خوانند در یک مقطعی اصطلاحا میبرند!. اینکه در سال‌های اخیر بچه‌های ما مثلا در المپیاد‌ها رتبه نیاورده اند ممکن است به این دلیل باشد که سیاست‌ها عوض شده باشد. الان رقابت بین بچه‌ها خیلی پیچیده شده است. خانواده‌ها خیلی بچه‌ها را حمایت میکنند و مدرسه های خیلی خوب میفرستند و معلم خصوصی میگیرند. حتی با وسایل ارتباط جمعی که این روز‌ها وجود دارد اغلب خانواده‌ها معتقدند که هوش بچه‌های این نسل بیشتر از نسل قبل است. حتی گاهی به نظر میرسد هر نسل از نسل قبل‌تر باهوشتر شده است. پس نمیتوانیم چنین حکمی بدهیم اذعان من هم این است که بچه‌ها از قبل باهوشتر شده اند.»
فیل و تاریکی!این جامعه شناس در پایان تاکید میکند: «به شخصه معتقدم تحقیقات خارجی برای ایران جواب نمیدهد. نه تنها ایران بلکه برای کشور‌های دیگر جواب نمیدهد؟!. من یک محققم ؛در مباحث روانشناسی و اجتماعی نمیشود یک موسسه تحقیقاتی در خارج از کشور بیاید تلفنی با مثلا با هزار نفر مصاحبه کند و نتیجه بگیرد که در جامعه ایرانی فلان و بهمان است. همیشه میگویم: مثل همان قصه فیل و تاریکی است که هرکس در تاریکی یک قسمت بدن فیل را لمس میکند و در باره آن نظر میدهد وهرکس برداشت خودش را میگوید. مسائل اجتماعی بسیار پیچیده است نمیشود یک حکم واحد داد، اما قاطعانه میگویم: کنترل موالید موجب پایین آمدن ضریب هوشی ایرانیان نشده است.»
