به گزارش خبرنگار تئاتر دیباچه، امروز 31 شهریورماه نخستین روز از ماه محرم است. در دهه اول این ماه مسلمانان برای سوگواری امام سوم شیعیان و 72 تن از یارانش، در تکیه ها و مساجد و هیئت ها به عزاداری می پردازند؛ اما در این میان تعزیه چه جایگاهی دارد و چقدر به آن پرداخته می شود؟ 

در زمانی نه چندان دور، آنهایی که در عرصه هنرهای نمایشی ایرانی دستی بر آتش داشتند به اجرای تعزیه می پرداختند و عزارداران نیز با تماشای این هنر ایرانی در این مراسم سهیم می شدند؛ اما طی سالهای اخیر هنر تعزیه به یکی از گونه های نمایشی مهجور تبدیل شده است. 

تعزیه که طی این سالها به عنوان هنری مناسبتی شناخته شده کمتر مورد توجه هنرمندان و مخاطبان است و طی سالهای اخیر حتی در ماه محرم نیز کمتر به آن پرداخته شده و اگر همین روند ادامه پیدا کند، این هنر ایرانی منسوخ خواهد شد. 

برخی از مورخان و کارشناسان بر این باورند که تعزیه پیش از آغاز اسلام شکل گرفته و پیشینه آن به بیش از سه هزار سال پیش می رسد. برخی دیگر معتقدند که سرآغاز تعزیه به ماجرای کربلا و شهادت حسین(ع) ربط دارد. 

اما آنچه مسلم است این است که، طبق اسناد تاریخی در آخرین نیم قرن دوره صفویه، تعزیه تحول نهائى خود را طى کرده و در دوران قاجار طی روندی صعودی به اوج خود رسیده است؛ و در همان دوران، پس از حکومت ناصرالدین شاه به زوال رسید. رکود تعزیه در دوران پهلوی به اوج رسید و پس از انقلاب سال 57 جانی تازه گرفت و این روند با فراز و نشیب های بسیار تا به امروز ادامه داشته است.  

 

بدون تعارف اوضاع تعزیه در دوران معاصر چیزی است شبیه ماجرای غم انگیز تخت حوضی در دنیای امروز. هنری اصیل و ایرانی اما بدون متولی! 

گرچه دو گونه نمایشی تخت حوضی و تعزیه در شرایط مشابه به سر می برند؛ اما اوضاع کنونی تعزیه کمی بغرنج تر است، زیرا همواره با کاستی ها و ضعف های فراوانی روبرو بوده است که بخشی از آنها به ماهیت تعزیه و نوع عملکرد هنرمندان این عرصه مربوط می شود و بخش دیگر کاستی ها، به گردن مسئولان مربوطه است. 

جدا از موارد ذکر شده تعزیه هنری غیر مکتوب است و نمی توان انتظار داشت که نسل های بعدی بدون کمک تعزیه خوانان زنده این نسل و نسل های پیش بتوانند از این هنر ایرانی مراقبت کنند یا جایگاه آنرا ارتقا دهند. 

یکی دیگر از دلایل مهجور ماندن تعزیه، خود تعزیه خوانان هستند. از آنجاییکه تعزیه خوان ها تحصیلات مرتبط ندارند و معمولأ از سواد بالای آکادمیک برخوردار نیستند مجبورند برای انتقال دانش خود به دیگران از روش سینه به سینه استفاده کنند؛ روشی که در دنیای امروز دیگر کارآمد نیست.  

حتی اگر خوشبینانه به این روش بنگریم بازهم به نتایج مثبتی نمی رسیم، زیرا هجوم رسانه های جمعی و تکنولوژی آنچنان سرعتی دارد که هیچ روش و ابزار دیگری به پای آن نمی رسد.  به نظر می رسد وقت آن رسیده که مسئولان و هنرمندان نسبت به این بی نظمی و بی برنامه گی عکس العملی مناسب نشان دهند تا هنر تعزیه بیش از این به انزوا نرود و در نهایت فراموش نشود. 

باید دید در محرم امسال چگونه به این هنر اصیل خواهد شد؛ و به امید آنکه در ایام سوگواری پیش روی شاهد برگزاری تعزیه در نقاط مختلف ایران باشیم و پس از آن نیز با برنامه ریزی و مدیریت درست، این هنر ایرانی را پاس بداریم. 

 

یادداشت وحید خانه ساز