به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه دیباچه ، وی اشعاری به زبان پارسی و
تازی و کتاب هایی نیز به هر دو زبان دارد. از آثار او در ریاضی و جبر و مقابله
رساله «فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس»، رساله «فی الاحتیال لمعرفه مقداری
الذهب» و «الفضه فی جسم مرکب منهما»، و «لوازم الامکنه» را می‌توان نام برد.
خیام در سال 461 هجری به قصد سمرقند، نیشابور را ترک کرد و در آنجا
تحت حمایت ابوطاهر عبدالرحمن بن احمد , قاضی القضات سمرقند اثربرجسته خودرادر
جبرتألیف کرد. خیام سپس به اصفهان رفت و
مدت 18 سال در آنجا اقامت گزید و با حمایت ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک، به
همراه جمعی از دانشمندان و ریاضیدانان معروف زمانه خود، در رصد خانه ای که به
دستور ملکشاه تأسیس شده بود، به انجام تحقیقات نجومی پرداخت. حاصل این تحقیقات
اصلاح تقویم رایج در آن زمان و تنظیم تقویم جلالی (لقب سلطان ملکشاه سلجوقی) بود.
دستاوردهای علمی خیام
دستاوردهای علمی خیام برای جامعه بشری متعدد و بسیار درخور توجه بوده
است. وی برای نخستین بار در تاریخ ریاضی به نحو تحسین برانگیزی معادله های درجه
اول تا سوم را دسته بندی کرد، و سپس با استفاده از ترسیمات هندسی مبتنی بر مقاطع
مخروطی توانست برای تمامی آنها راه حلی کلی ارائه کند.
تاریخ نگاران و دانشمندان هم عصر خیام و کسانی که پس از او آمدند
جملگی بر استادی وی در فلسفه اذعان داشته اند، تا آنجا که گاه وی را حکیم دوران و
ابن سینای زمان شمرده اند. آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و
پربار محدود می شود. آخرین رساله فلسفی خیام مبین گرایش های عرفانی اوست.
رباعیات خیام
اما گذشته از همه اینها، بیشترین شهرت خیام در طی دو قرن اخیر در جهان
به دلیل رباعیات اوست که نخستین بار توسط فیتزجرالد به انگلیسی ترجمه و در دسترس
جهانیان قرار گرفت و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر،
دانته و گوته قرار داد. رباعیات خیام به دلیل ترجمه بسیار آزاد (و گاه اشتباه) از
شعر او موجب سوء تعبیرهای بعضاً غیر قابل قبولی از شخصیت وی شده است. این رباعیات
بحث و اختلاف نظر میان تحلیلگران اندیشه خیام را شدت بخشیده است. برخی برای بیان
اندیشه او تنها به ظاهر رباعیات او بسنده می کنند، در حالی که برخی دیگر بر این
اعتقادند که اندیشه های واقعی خیام عمیق تر از آن است که صرفا با تفسیر ظاهری شعر
او قابل بیان باشد.
آثارخیام
خیام آثار علمی و ادبی بسیار تالیف نمود که معروفترین آنها هفده رساله
و کتاب است بشرح زیراست:
۱- رساله فی
براهین‌الجبر و المقابله به زبان عربی، در جبر و مقابله که فوق العاده معروف است و
بوسیله دکتر غلامحسین مصاحب در تهران به چاپ رسیده است.
۲- رساله کون
و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ
پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی در سال ۴۷۳ نوشته است و او یکی از شاگردان پورسینا
بوده و در مجموعه جامع البدایع باهتمام سید محی الدین صبری بسال ۱۲۳۰ و کتاب خیام در هند به اهتمام سلیمان ندوی
سال ۱۹۳۳ میلادی
چاپ شده است.
۳- رساله‌ای
در شرح مشکلات کتاب مصادرات اقلیدس و این رساله در سال ۱۳۱۴ به اهتمام دکتر تقی ارانی به چاپ رسید که
از لحاظ ریاضی بسیار مهم است.
۴- رساله
روضة‌القلوب در کلیات وجود.
۵- رساله
ضیاء العلی.
۶- رساله
میزان‌الحکمه.
۷- رساله‌ای
در صورت و تضاد.
۸- ترجمه
خطبه ابن سینا.
۹- رساله‌ای
در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب.
۱۰- رساله
مشکلات ایجاب.
۱۱- رساله‌ای
در طبیعیات.
۱۲- رساله‌ای
در بیان زیگ ملکشهاهی.
۱۳- رساله
نظام الملک در بیان حکومت.
۱۴- رساله
لوازم‌الاکمنه.
۱۵- اشعار
عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن بدست آمده است.
۱۶- نوروزنامه.
۱۷- رباعیات
فارسی خیام که در حدود ۲۰۰ چارینه (رباعی) یا بیشتر از حکیم عمر خیام است و زائد بر آن مربوط به
خیام نبوده بلکه به خیام نسبت داده شده.
۱۸- عیون
الحکمه.
۱۹- رساله
معراجیه.
۲۰- رساله در
علم کلیات.
۲۱- رساله در
تحقیق معنی وجود.
مرگ حکیم عمر خیام
باغی که آرامگاه خیام در آن قرار دارد، تصویر از کنار آرامگاه امامزاده
محروق گرفته شده‌است و در ورودی قدیمی این باغ در تصویر دیده می‌شود.مرگ خیام را
میان سال‌های 502 الی 505 -۵۱۷-۵۲۰ هجری
- می‌دانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز وفات او
را 503 نوشته‌اند،اما پس از بررسی های
لازم مشخص گردیده که تاریخ وفات وی سال 502 بوده‌است .مقبرهٔ وی هم اکنون در شهر
نیشابور، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع می‌باشد، قرار گرفته‌است.
بنگر ز جهان چه طرف بر بستم ؟ هیچ
وز حاصل عمر چیست در دستم ؟ هیچ
شـمع طـربم ولی چـو بنـشستم
هیچ
من جام جمم ولی چو بشکستم
هیچ
