یگانه بختیاری : امروزه مسئله بی آبی یکی از معضلات اصلی زیست محیطی ایران محسوب می گردد. و خالی شدن سد ها باعث نگرانی مسئولین و مردم گشته است. مخازن سدها باید به گونه ای باشند که تا 18 ماه آب شرب مورد نیاز اهالی منطقه را تامین کنند. ولی امروزه بیش از 15 سد در وضعیت خط قرمز هستند.

تاریخچه سد در ایران به 2500 سال پیش قبل از ورود اسلام باز می گردد که سد را با نام «بند »میشناختند. حال سوال اینجاست که آیا سدسازی در سال های گذشته از بین رفتن آب را تشدید کرده است یا خیر؟

در این خصوص پروفسور پرویز کردوانی به پایگاه خبری دیباچه گفت: اولین سد در ایران 2500 سال پیش در زمان حکومت هخامنشیان در استان فارس بر روی رودخانه ی قرح آغاج برای ذخیره منابع آبی برای شهرستان کرار بنا گشت.

سد بز، اولین سد بزرگ سیمانی و به اصطلاح مدرن امروزی با ارتفاع 200 متر است که در زمان پهلوی دوم در سال 1342 به بهره برداری رسید و در آن زمان 16 سد دیگر نیز احداث گشت.

در ابتدای انقلاب اسلامی مخالف ساختن سدهای بزرگ بودند زیرا فکر می کردند باعث وابستگی به کشور های خارجی می شود و سدهایی ساختند که ارتفاع آن ها تا 25 متر بود و با نام سدهای تاج کوتاه مشهور بودند. اما با گذشت زمان به این نتیجه رسیدند طرح های بزرگ سدهای بزرگ می خواهد و از سال 1370 شروع به سدسازی گسترده کردند و وزارت جهاد مسئولیت مدیریت سد ها را به عهده گرفت. به مرور زمان سدهای به جا و نا به جایی ساخته شد.

سدهای ساخته شده نا به جا

سد گتوند یکی از سدهایی است که نا به جا ساخته شده است زیرا درمخزن آب آن گنبد نمکی وجود دارد که عمق آن بیش از3 هزار متر است و باعث شوری آب شیرین می شود و رود کارون آخرین سد است که آب سدهای بالادستی به آن وارد می شود و در حال حاضر شور است. این امر سبب نابودی نخلستان های خوزستان گشته و آب آن دیگر قابل شرب نیست.

از سدهای نابه جای دیگر می توان به قره آغاج و سلمان فارسی و سد لار در تهران اشاره نمود زیرا این سدها آب دزدی دارند یعنی آب از کناره های سد به علت تشکیلات کارستی آن ها به بیرون درز می کند.

سدهایی که باید ساخته شوند

در استان مازندران باید سد احداث گردد ؛ زیرا تمامی آب های سطحی این استان هدر رفته و وارد دریای خزر می گردد.

و حدود بیست رود کشور ما وارد عراق می شود.با توجه به قانونی که در سال 2011 وضع گشت نمی توان بر سر راه رودخانه های بین المللی سد احداث کرد اما می توان بر سرشاخه های اصلی رود سد احداث گردد و این کار باعث تقویت سفره های زیرزمینی می شود و کشاورزان می توانند کشت دیمی خود را به آبی تبدیل کنند.و مشکلات آب اشامیدنی مازندران با این راه کار حل خواهد شد.

سیستان و بلوچستان نیز قابلیت احداث سد را دارد، زیرا آب های سطحی این استان، بدون استفاده وارد دریای عمان می شوند.

پشت سر سدها بد می گویند

طرفداران محیط زیست مخالف ساخت سد هستند و این امری اشتباه است و معتقدند آمریکا تمامی سد های خود را خراب کرده است جواب من به انها این است که امریکا حتی یک سد خود را خراب نکرده است، زیرا هیچوقت سد را نابود نمی کنند و اگر سدی مورد استفاده قرار نگیرد دریچه سد را باز می گزارند تا آب خارج شود.

پدر کویرشناسی ایران در ادامه گفت: سدها برای ما بسیار مفید هستند زیرا باعث می شوند منبع آب دایمی داشته باشیم و از هدر رفتن اب های سطحی که به دریاها و رودخانه ها وارد میشوند جلوگیری کنیم و این باور که سد ها باعث تبخیر آب می شوند اشتباه است.

پروفسور کردوانی در خصوص سد زاینده رود گفت: این سد برخلاف فکر عموم بسیار مفید است و باعث خشک شدن زاینده رود نشده است و این مدیریت نادرست سد بود که رودخانه را خشک و منابع ابی سد را کم کرده است و دریاچه ارومیه نیز به همین علت خشک گشت.. اگر سد زاینده رود نبود آب رود خانه وارد باتلاق گاوخونی می گشت.

باتلاق گاو خونی را سد زاینده رود خشک نکرد باتلاق گاوخونی از همان ابتدا کم آب بود و سد زاینده رود به علت مدیریت نادرست سد خشک شد.

چهره ماندگار علمی کشور ر ادامه گفت: بعد از انقلاب تصمیم بر گسترش کشاورزی و شهر هاگرفته شد، بعد از مدتی وزارت نیرو متوجه شد منابع آبی جوابگو نیازهای موجود نیست و آب را اولویت بندی کردند. اولویت اول به شهر ها و دوم به صنعت و سوم به کشاورزی و اولویت اخر به محیط زیست اختصاص یافت.

اما متاسفانه به علت بها دادن بیشتر به بخش شهر و صنعت، توازن بهم ریخت و باعث شد بودجه آب کشاورزی و محیط زیست قطع شود و مردم روستا به علت کم آبی و نداشتن آب برای کشاورزی به شهرها مهاجرت کنند و نیاز شهر ها به آب بیشترشد .و همانطور که شاهد هستیم 90 درصد روستاهای یزد خالی از سکنه شدند.

پروفسور کردوانی انتقال آب دریای عمان و رودهای کارون را امری اشتباه دانست و گفت: انتقال آب به شهر یزد کاری اشتباه بود و سبب خشک شدن رود ها گشت .کانال کشی طرحی سرگرم کننده برای مردم و پر هزینه است و انجام آن کاری ناممکن است و تنها هزینه اضافی بر دوش مردم می گذارد .من هفت سال پیش هم به وزیر نیرو گفته بودم هر شهری را که می خواهید نابود کنید به آن آب اضافه بدهید.

با طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد قرار است که تنها ده درصد از نیاز مردم به آب تامین شود، که مردم با صرفه جویی می توانند بدون هزینه های زیاد این ده درصد را تامین کنند.

من با کانال کشی مخالف هستم و از همین جا به مردم می گویم این کار هزینه بسیار دارد و دولت نمی توانند این کار را انجام دهد.

پدر علم کویر شناسی ایران دلیل کم آب شدن سد ها را عدم بارندگی دانست و گفت: خشک شدن سدهای ما چند دلیل عمده دارد:

1- گرم شدن کره زمین سبب بی نظمی در بارش برف و باران و در نتیجه کاهش آب سدها گشته است.

2- مدیریت نادرست توزیع آب سدها

3- تبخیر زیاد

4- پر شدن گل و لای در سد ها ، گل و لای مجود در سد ها سبب می گردد عمر مفید سد کاهش پیدا کند و آب در سد ذخیره نشود. و آب ذخیره شده نیز سمی و غیر قابل استفاده برای شرب می باشد.

آب سدها دیگر پر نخواهند شد و اگر سدی پرآب شود، اتفاقی خواهد بود و مسئولین برای حل مشکل گل و لای باید در ابتدا در کوهستان ها ابخیزداری و در دامنه کوه ها بانکت ایجاد کنند. دوم احداث سد رسوب گیر، و سومین شست و شوی هیدرولیکی است یعنی هر سال پاییز باید دریچه پایینی سد را باز و یک ماشین در سد بگذارند که اب را به هم بزند تا گل و لای را بشورد .

پروفسور در پایان هشدار داد :تا 4 یا 5 سال دیگر برخی از مناطق ایران دیگر آب نخواهد داشت و مردم باید مسئله بی آبی را جدی بگیرند. تنها راه حل موجود استفاده صحیح و به جای از آب های موجود سطحی و فاضلاب ها است.