به گزارش خبرنگار تئاتر پایگاه خبری دیباچه، تئاتر همیشه با کمبود مخاطب مواجه بوده است و در چند سال اخیر راهکارهای متفاوتی برای حل این بحران مطرح شده است. در میان راهکارهای ارائه شده تعدادی اجرائی شده اند. راهکارهایی مثل به کار گرفتن بازیگران سینما و تلویزیون، سپردن تئاتر به بخش خصوصی و راهکار دیگرکه خیلی نمی توان آن را اتفاقی برای بهتر کردن وضعیت تئاتر دانست گسترش شاخه ای جدید در تئاتر است به نام تئاتر آزاد!


تئاتر آزاد مدتهاست وجود دارد و مدتهاست سالن های زیادی به اجرای چنین آثاری اختصاص داده شده اند. با کمی تحقیق می توان به این نتیجه رسید که خاستگاه چنین آثاری لاله زار بوده است. هرچند تخت حوضی گونه ای از نمایش ایرانی است و به صورت تخصصی به آن پرداخته شده است اما تئاتر آزاد فرزند ناخلف نمایش تخت حوضی است. از آن جهت ناخلف که این گونه از تئاتر نه از ماهیت نمایش تخت حوضی دفاع می کند و نه به معنی واقعی کلمه می توان آن را تئاتر دانست.

 تئاتر آزاد پس از زوال تخت حوضی متولد می شود

تئاتر آزاد اینگونه تعریف شده است: تئاتر آزاد، به نوعی تئاتر خصوصی،‌ مستقل و مردمی اطلاق می‌شود كه بر پایه فروش بلیت و استقبال عمومی هزینه‌های رایج خود را تأمین می‌كند.
این نوع تئاتر در ابتدا در حوالی لاله زار و در سالن هایی که زمانی در آنها تخت حوضی اجرا می شده به روی صحنه می رود. در ابتدا مخاطبان در حالی به دیدن این تئاترها می رفتند که تصور می کردند این تئاتر به نمایش تخت حوضی شبیه است و پس از آن کم کم و با گذشت زمان این تئاتر مخاطب خود را در سطح جامعه پیدا کرد.
تئاتر آزاد در طول این سالیان بی آنکه کسی توجه کند از لاله زار به مرکز شهر و بالای شهر رسیده است و بی انکه کسی متوجه خطراتش باشد مخاطبان زیادی را به خود جلب کرده است.

تئاتر آزاد از لحاظ قصه شباهتی به نمایشهای تخت حوضی ندارد. معمولأ این تئاترها داستان عاشقانه ای را بسط می دهند که درام در آنها نقش پر رنگی ندارد و کلأ عناصر درام از قصه گرفته تا اتمسفر و شخصیت پردازی همه و همه در خدمت خنداندن مخاطب هستند. البته دلیل بزرگ این بی توجهی، مخاطب است و کارگردان، تا حدودی در این قضیه نقش دارد؛ چراکه مخاطب اینگونه نمایشها، آدم عامی است که به سالن آمده تا بخندد و کارگردان و نویسنده اثر تنها به همین مسئله می اندیشند.


تئاتر آزاد چه آسیب هایی به تئاتر فاخر می زند؟


مانند همه جریانات و اتفاقهای دیگر اجتماعی، سیاسی و هنری، عده ای میانه رو وجود دارند که در این مورد نیز هیچ نظر خاصی ندارند. عده ای بر این عقیده اند که تئاتر آزاد به بدنه تئاتر کمک می کند و عده ای دیگر با نگاهی منتقدانه، اعتقاد دارند که این نوع نمایش به تئاتر فاخر ضربه می زند اما...


شاید بلیت این تئاترها (تئاتر آزاد) خیلی گران نباشد (البته اشخاص معروف این نوع تئاتر از این قضیه مستثنی هستند) اما با توجه به تعداد انبوه مخاطبان، این تئاتر از سود مالی بالایی برخوردار است.


این سود بالا صرف چه می شود؟

تئاتر آزاد هیچ صنف یا سندیکای رسمی ندارد تا بر این نوع تئاتر نظارت کند. مرکز هنرهای نمایشی نیز تا بحال از تئاتر آزاد حمایت نکرده است. پس به این ترتیب و در همان ابتدا باید بپذیریم که این نوع تئاتر کمکی به تئاتر فاخر نمی کند و بدنه زخمی تئاتر با پولهای تئاتر آزاد ترمیم نمی شود.


با توجه به اینکه تئاتر با وجود مخاطب معنا پیدا می کند می توان با بررسی مخاطبان تئاتر آزاد و تئاتر فاخر به نتایجی رسید.


مخاطبان تئاتر فاخر چه کسانی هستند؟


تئاتر فاخر کم و بیش مخاطبان خودش را دارد و می توان گفت مخاطبان تئاتر فاخر به صورت نسبی خود اهالی تئاتر هستند و در میان آنها مخاطبان غیر هنری و تئاتری کم و بیش دیده می شود و در طول این سالها به ندرت به این طیف از مخاطبان تئاتر افزوده شده است.


مخاطبان تئاتر آزاد چه کسانی هستند؟


مخاطبان تئاتر آزاد به طور نسبی عامه مردم هستند و این عامه مردم را می توان در چند گروه دسته بندی کرد.


گروه اول مخاطبانی که از تئاتر هیچ شناختی ندارند و تنها برای خندیدن به دیدن این آثار می روند.


گروه دوم مخاطبانی هستند که تئاتر(در تعریف کلی آن) را با تئاتر آزاد می شناسند و با همین دید به نظاره این تئاترها می نشینند. با این پیش فرض که تئاتر همانی است که آنها می بینند و برای این دیدگاه دلایل خودشان را دارند.


گروه سوم مخاطبانی هستند که بنا به تعاریف غلطی که از تئاتر شنیده اند، تئاتر آزاد را تئاتر می دانند و این گروه از لحاظ تفکری جز آن دسته از مخاطبانی هستند که اهل مطالعه و فعالیتهای هنری نیستند.


گروه چهارمی نیز وجود دارد که به تازگی به جرگه مخاطبان تئاتر آزاد پیوسته اند و تعداد آنها محدود است و این گروه مخاطبان تئاتر فاخر هستند که از سر تفنن به دیدن این تئاترها می پردازند. دراین راستا باید گفت علت این اتفاق (به گفته و اعتقاد این دسته از مخاطبان) وضعیت بد تئاترهایی است که از انها با عنوان فاخر نام می بریم.


حال اتفاقی که می افتد این است که تئاتر آزاد به ترویج غلط تعریفی غلط از تئاتر می پردازد و از آنجاییکه مخاطب عام اکثریت جامعه را تشکیل می دهد با این ترویج، تئاتر فاخر مخاطبان انبوهی را در طولانی مدت از دست خواهد داد و این در حالی است که مسئولان به این مسئله بی توجهند و حتی برخی از کارگردان های اسمی تئاتر به سمت فعالیت در زمینه تئاتر آزاد رفته اند با این توجیه که تئاتر فاخر سود مالی ندارد.


ضعف مدیریتی تئاتر به معنی هنری اش از یک طرف، ضعف بخش اقتصادی و ارائه آثار ضعیف از طرف دیگر باعث شده تئاتر مخاطبان خود را ازدست بدهد و از آن سو تئاتر فاخر در چنین وضعیتی صیادی شده برای گرفتن ماهی از آب گل آلود.


کاش مسئولان و اهالی تئاتر به مخاطبان فعلی و آینده تئاتر اهمیت بیشتری بدهند و با چشم اندازهای کوتاه مدت افق نه چندان روشن تئاتر را تیره تر نکنند و کاش اگر قرار است تئاتر آزاد وجود داشته باشد بهتر این است که مسئولان با نگاهی کارشناسانه سطح کیفی این نمایش ها را کمی ارتقاء دهند و بدین ترتیب به گونه ای عمل کنند که مخاطب متوجه تفاوتهای موجود بشود و دانسته به دیدن هر آنچه که دوست دارد بنشیند.


به امید روزی که تئاتر فاخر برای بهبود چرخه مالی به هر ریسمانی چنگ نزند و به امید آن روز که کارگردان ها و  بازیگران تحصیل کرده تئاتر، برای امرار معاش در آغوش "تئاتر آزاد" پناه نگیرند.


نویسنده: وحید خانه ساز