دیباچه: موسسه الف. بامداد در نظر دارد که دومین دوره جایزه شعر احمد شاملو را هم زمان با زادروز این شاعر در بیست و یکم آذر ماه 95 برگزار کند. به همین مناسبت با علی باباچاهی یکی از دو برنده اولین دوره جایزه شعر شاملو گفت وگو کرده‌ایم.





شما یکی از برندگان جایزه شعر شاملو بودید. وجه مثبتی که برای این جایزه قائل هستید چیست ؟

وجه مثبتی که در جایزه شاملو که ناخودآگاه اتفاق افتاد این بود که به تنوع ژانرها اهمیت داده شد. من از این اتفاق خیلی خوشحال بودم نه به خاطر خودم، به خاطر کسی که در کنار من ایستاد و زمانی من و شمس لنگرودی با هم در روزنامه شرق مناظره داشتیم و من بر این انتخاب در آن جلسه صحه گذاشتم و گفتم که رایحه خوش پست مدرنیسم اینجا به مشام می رسد که دو ژانر ظاهرا غیر همگون در کنار همدیگر قرار گرفتند و یادمان باشد که گاه انتخاب شوندگان در جایزه هایی مانند گلشیری، شاملو و دیگر نام ها -یعنی اولی ها، اولی هایی که انتخاب شده اند- نه به افرادی مانند شاملو و گلشیری که جایزه با عنوان آنهاست بلکه به جایزه ای که به اسمشان برگزار شده است اعتبار می بخشند.

آیا شما پیشنهادی برای این نوع از جایزه ها و جشنواره ها دارید؟

چیزی که می توانم بدون درنگ بگویم این است که برای ایجاد انگیزه جایزه های شعری، هیچ منعی برای حضور تعدد ژانرها وجود نداشته باشد؛ یعنی مثلا نگویند که شعر پیشرو بله و شعر ساده خیر، شعر محاوره ای بله و شعر مبهم خیر؛ چنین رویکردی مورد تایید من نیست بلکه باید درجوایز و در بخش داوری، افرادی حضور داشته باشند که نگاهشان از نحله های فکری مختلف برخوردار باشد و اشراف بر این موضوع داشته باشند که جزمیت در داوری چیزی جز پوسیدگی و ابطال به وجود نمی  آورد.

بنابراین باید همه ژانرهای شعری را در نظر بگیرند و باید این مسئله را در نظر گرفت که از درون هر ژانری مولفه هایی استخراج می شود و متن باید بر اساس آن مولفه های مثبت و نه به ذائقه مورد داوری صورت بگیرد؛ یعنی ذائقه هایی که در کنار همدیگر هستند و استخراجی از منابع می کنند که به  صورت اصول در می آید.

جوایزی مانند جایزه شعر شاملو، چه تاثیرگذاری بر شکلگیری جریانات شعری و در چه جنبه هایی می توانند داشته باشند؟

اینکه بگویید این جایزه مهمتر از جایزه های دیگر است به نظر من قابل تامل و تاویل است و به صرف اینکه جایزه ای زیر عنوان نام شاملو -که شاعر محبوب من هم هست- قرار گرفته است لزوما ارجحیت و برتری بر دیگر جوایز نمی تواند داشته باشد و به این معنا نیست؛ بر کلمه لزوما تاکید می کنم.

به نظر من نه تنها جایزه شعر شاملو بلکه هر گونه حرکتی در زمینه شعر و به قصد برجسته کردن شعر ذیل هر عنوانی که قرار بگیرد مورد تحسین و تایید من به عنوان یک خواننده شعر است. یکی از فعالیت های هنری ادبی درواقع برگزاری جایزه شعر است که نه تنها در ایران بلکه در سطح جهان هم به این روال است. این اتفاق به عنوان یک خواننده حرفه ای شعر مورد تایید من است و برگزارکنندگان یا تشکل ادبی که این جایزه را برگزار می کند حتما ناظر بر جهش ها، حرکت ها و حیات مستمر شعر امروز ایران هستند که جایزه ای را در خور شأن این شاعر می دانند. کمترین تاثیر این نوع تشکل ها که گرد محور جوایز شعر شکل می گیرند؛ ایجاد جرقه ها و پرتوهایی است در جامعه که حیات شعر را مد نظر قرار می دهد.

شما گفتید که هر گونه حرکتی در زمینه شعر و به قصد برجسته کردن شعر ذیل هر عنوانی که قرار بگیرد مورد تحسین من و تایید من به عنوان یک خواننده شعر است. آیا تمام جوایز برای شما یک تفسیر را دارند؟ 

من گفتم که همه این جایزه ها و این تحرک ها برای من قابل تحسین هستند. من این نکته را اضافه می کنم و قاطعیت را تا حدی نقض می کنم به این ترتیب؛ همه تشکل هایی که زیر عنوان ادبی قرار می گیرند گرچه در بدو امر خوشحال کننده اند اما ممکن است با استثناهایی روبه رو باشیم که تاثیر منفی در جامعه ادبی بر جا بگذارند؛ مثلا جایزه گلشیری، ما که صد در صد نتیجه کار را تایید نمی کنیم -که خود اتفاق در وهله نخست مطبوع است- و به حرکت برگزارکنندگان و افرادی که داور هستند نگاه می کنیم یا جایزه شاملو یا هر جایزه ای که نام کسی را بر خود ندارد ولی برخی از جوایز که من اسم نمی برم یک تردیدی در اصالت آنها می بینم. اصالت نه به معنای اینکه این نهاد برگزارکننده شعر یا جایزه دولتی است یا نیست.

مسئله من این است که مثلا برگزارکنندگان و نیز پیشنهاد دهندگان یک جایزه ادبی در حدی از درک، دانش و دریافت شعر امروز به لحاظ نقد وسنجش نیستند و از سمتی آثاری را ارائه می دهند که در دنیای مجازی جز تقلید کورکورانه ای از جریان های دادائیستی و صحبت های مطرح شده در این عنوان نیست و مسئله اینجاست که هرج ومرج های دادائیست ها موضوعیتی داشته است و نوع پرداخت این گروه ها چیزی جز جلف کاری، ندانم کاری، خرابکاری و ظاهرسازی نیست و در عین حال در برگزاری جوایزشان به برندگان وعده ارقامی می دهند که این رقم در این جامعه حیرت آور است. درباره این گروه ها و کانونی که برگزار کرده اند، چیزها و بیانیه هایی که می نویسند اگر ما حسن نیت داشته باشیم -که سعی می کنیم حسن نیت داشته باشیم- می توانیم بگوییم که اگرنیت آنها اراده معطوف به تخریب نباشد که ما سعی داریم چنین نگاهی به قضیه داشته باشیم لااقل ساده لوحی آنها را نشان می دهد بنابراین همه جایزه ها مورد تایید و تحسین من نیستند.

درواقع رویکرد و جهت برخی از جوایز می تواند منفی و دارای نقش بازدارندگی باشد.

تاثیر بعضی از جایزه ها مثبت و تاثیر بعضی از جایزه ها منفی است. ذهن های مولف مثبت هستند و ذهن های مستقر نه و وضعیت بینابین که بالطبع وجود دارد. این تقسیم بندی  در دو قطب به معنای عقب مانده عقب مانده و یا آوانگارد آوانگارد نیست و بین اینها وضعیت های دیگری نیز وجود دارند اما آیا جایزه ارتعاشی ایجاد می کند یا نه در نگاه نخست ما با یک متن یا یک ذهن مولف به معنای تالیف کننده رو به رو هستیم و یک وقت هست که ما با یک متن مستقر و یک ذهن مستقر روبه رو هستیم؛ یعنی چیزهایی که از پیش آماده هست و از زوایای دیگری ما با نوعی تکثر در جهان ادب، هنر و فرهنگ و هر چیز دیگری روبه رو هستیم.

تشکل هایی که به اسم جایزه کاری جز خودفریبی و عوام فریبی ندارند و حاصل کارشان در بهترین نوع نگاه -که امیدواریم نیت معطوف به تخریب نباشد- ناشی از ساده لوحی آنهاست. تاکید من بر این هست دنیای مجازی با دنیای واقعی در هم آمیخته شده است؛ یعنی وقتی صبح بیدار می شوید و گوشی تان را چک می کنید درواقع وارد دنیای مجازی واقعیت یافته ای شده اید اما همه پدیده های جدید که برای ما ایجاد تسهیلات و پیشنهادهای متنوع می کنند گاه سبب ایجاد سرگردانی و ساده سازی امور می شوند. دنیای مجازی در کنار دنیای کاغذی کار می کند و ما در اینجا با وفور سرگیجه آور صدور بیانیه ؟؟ها روبه رو هستیم، بیانه های ادبی و این به نظر من حداقل تا مدت زمانی جو اذهان ادبی را عصبی و مغشوش می کند اما گمان من بر این است که همیشه آن تشخص ها، فردیت ها و سرشت ها و چیزهایی که نهادینه شده در وجود فردی که در راه است و افرادی که در راهند، تاثیر آنچنانی نخواهد داشت و به رغم دنیای مجازی و هر چیز دیگری با آینده ای روشن روبه رو هستیم و با شاعرانی که خاص آن دوران هستند.

آیا این جایزه می تواند به بعضی از رویکرد ها و نگاه ها جهت بدهد؟ آیا می تواند به نفع جریان خاصی کمک کند؟

هر چیزی ممکن است اتفاق بیفتد و هر چیزی ممکن است اتفاق نیفتد چون همه آحاد شعرخوان جامعه و آفرینندگان شعری در یک خط خاص، سرشت خاص و فرهنگ خاص نیستند اما این جایزه تاثیرات متفاوتی خواهد گذاشت اما به گمان من خودخواهی بجای شاعران -لااقل بعضی از شاعرانی که من می شناسم و نه دریوزگان ادبی- بالاتر از این است که به سفارش دوستان ارجمند در نقش داوران نگاه کنند؛ خودخواهی آنها بیش از این هست که نگاهشان به سرمشق های نانوشته داوران شعر باشد. منظور من از خودخواهی بلندپروازی و در عین حال استقلال و فردیت هنری است.

بعید به نظر می رسد که هیات داوران حتی در سطوح عالی توصیه دهنده و سفارش دهنده این باشند که شعرا و مولفان نگاه تازه تری به موضوع داشته باشند اما به نظر من اگر ایجاد و حاصل این تشکل و دریافت این جایزه -چون درجهان واقعی و در جهان مجازی که جدا از هم بررسی نمی شوند- تازه به شکل خوبی انجام بگیرد فقط این است که ایجاد طنین و تپش می کند و باعث می شود نگاه جدی تری به شعر که هنر ملی ما هست داشته باشیم و از کنار مقوله هایی مثل شعر و هنر ساده نگذریم و غرق دنیای مصرفی نباشیم.

گفت و گو: هوم بزی