دیباچه - زهرا صفایی : سعید روستایی، کارگردانی که با آثاری مانند «ابد و یک روز»، «متری شیش و نیم» و «برادران لیلا» به چهره‌ای شاخص در سینمای اجتماعی ایران تبدیل شده، این بار با فیلم «زن و بچه» بازگشته است؛ این فیلم که در بخش مسابقه جشنواره کن ۲۰۲۵ حضور داشت، داستان مهناز (با بازی پریناز ایزدیار)، پرستاری بیوه را روایت می‌کند که در تلاش برای بهبود زندگی خود و دو فرزندش، با چالش‌های پیچیده اجتماعی و خانوادگی مواجه می‌شود. اما به راستی «زن و بچه» در مقایسه با آثار پیشین روستایی چه جایگاهی دارد؟ این نقد به بررسی دقیق این اثر می‌پردازد. ( خطر اسپویل )
انسجام حلقه گم شده‌ی فیلمنامه
فیلمنامه «زن و بچه» به نظر می‌رسد از انسجام لازم برخوردار نیست. فیلم "نه روایت دارد، نه تمرکز، و نه حتی موضع" و بیشتر شبیه "تکه پاره‌ای از ایده‌ها و اعتراض‌هاست". این آشفتگی به‌ویژه در میانه فیلم آشکار می‌شود، زمانی که فیلم از مسیر اصلی خود منحرف شده و به حواشی غیرضروری می‌پردازد.
شخصیت پردازی ناقص یکی از ضعف‌های عمده فیلمنامه، شخصیت پردازی سطحی و نامنسجم است. به ویژه شخصیت حمید (با بازی پیمان معادی) به عنوان یکی از شخصیت‌های کلیدی، به اندازه کافی توسعه نیافته است. رفتارها و انگیزه‌های او برای تماشاگر نامشخص باقی می‌ماند و این امر از باورپذیری فیلم می‌کاهد. همچنین، تغییر حالت بین وضعیت‌های مختلف شخصیت‌ها اغلب ناگهانی و غیرمنطقی است.
بازی پریناز ایزدیار نقطه قوت فیلم
بدون شک، بازی پریناز ایزدیار نقطه قوت اصلی فیلم است. او توانسته است عمق شخصیت مهناز را با ظرافت و مهارت قابل توجهی به تصویر بکشد. صحنه‌هایی که او با پسرش در ماشین گفتگو می‌کند، از لحظات برجسته فیلم هستند که ایزدیار در آنها درخشیده است. صحنه ی از دست دادن علیار نیز از بازی‌های چشمگیر این بازیگر در این نقش بوده است.
اما متأسفانه دیگر بازیگران فرصت مشابهی برای نمایش توانایی‌های خود نیافته‌اند. پیمان معادی با وجود توانایی‌های شناخته شده‌اش، در نقش حمید، فرصتی برای ارائه بازی به یادماندنی پیدا نکرده است. این امر بیشتر ناشی از ضعف فیلمنامه در پرورش این شخصیت است تا توانایی‌های بازیگر.
مقایسه "زن و بچه" با آثار پیشین روستایی
«زن و بچه» به وضوح از کیفیت آثار قبلی روستایی فاصله گرفته است. این فیلم بیش از آنکه فیلمی مستقل باشد، شبیه سایه‌ای کم رنگ از «ابد و یک روز» است؛ در حالی که فیلم‌های قبلی روستایی از اصالت و تاثیرگذاری بالایی برخوردار بودند، «زن و بچه» فاقد این ویژگی‌هاست.
به نظر می‌رسد روستایی تلاش کرده فرمول موفق آثار قبلی خود را در این فیلم تکرار کند، اما این تلاش چندان موفق نبوده است. فیلم همچون آثار پیشین او فضایی تیره و شخصیت‌های عصبی دارد، اما بر خلاف آنها، از اصالت لازم برخوردار نیست.
یکی از مشکلات اصلی فیلم، رویکردش به مسائل اجتماعی است. به جای ارائه تحلیل عمیق از مشکلات جامعه، فیلم به ارائه شعارهای سطحی می‌پردازد. مسائلی مانند نابرابری جنسیتی، فروپاشی نهاد خانواده و بحران‌های طبقه متوسط مطرح می‌شوند، اما هیچ‌یک به صورت جدی بررسی نمی‌شوند.
فیلم با انباشتن بحران‌های پیاپی بر سر شخصیت اصلی، سعی در ایجاد حس تراژدی دارد، اما این بحران‌ها آنقدر اغراق‌آمیز و غیرواقعی هستند که به جای همذات‌پنداری، باعث دوری تماشاگر می‌شوند. این حجم از مصیبت که پشت سر هم بر سر یک شخصیت خراب می‌شود، بیشتر به ملودرام‌های تلویزیونی شبیه است تا یک اثر سینمایی جدی.
نمره عناصر فنی فیلم چند؟
از لحاظ فنی، فیلم در برخی بخش‌ها درخشان است. فیلمبرداری ادیب سبحانی و تدوین بهرام دهقانی قابل تحسین است. صحنه‌های مدرسه که در آن علیار نشان داده می‌شود، از نظر بصری و ریتمیک از بهترین بخش‌های فیلم هستند.
اما مشکل اصلی، عدم هماهنگی بین این عناصر فنی با محتوای فیلم است؛ گاهی اوقات زیبایی‌های بصری فیلم در تضاد با بی‌ثباتی روایی آن قرار می‌گیرند و این عدم هماهنگی به تجربه تماشای فیلم آسیب می‌زند.
در کل باید گفت «زن و بچه» بدون شک ضعیف‌ترین اثر سعید روستایی تا به امروز است. این فیلم با وجود لحظات درخشان و بازی خوب پریناز ایزدیار، از نظر روایی آشفته و از نظر محتوایی سطحی است. فیلم در ارائه نقد اجتماعی خود ناکام می‌ماند و به جای تحلیل عمیق مسائل، به شعارزدگی و نمایش اغراق‌آمیز مصیبت‌ها روی می‌آورد.
با نزدیک شدن به برگزاری مراسم اسکار بحث انتخاب فیلم مناسب به نمایندگی از ایران در این رویداد فرهنگی و هنری داغ شد؛ اما این فیلم جزو انتخاب های نهایی قرار نگرفت؛ در پایان این مطلب می خواهم گریزی بزنم به اینکه "آیا «زن و بچه» شایستگی نمایندگی ایران را داشت؟"
انتخاب فیلم برای نمایندگی ایران در اسکار همواره با معیارهای خاصی همراه بوده است. با بررسی فیلم «زن و بچه» باید گفت این اثر به چند دلیل احتمالاً گزینه مناسبی برای اسکار نبوده است:
ضعف در روایت جهانی
فیلم‌های موفق در اسکار معمولاً دارای روایتی هستند که اگرچه ریشه در فرهنگ بومی دارند، اما برای مخاطب بینالمللی قابل درک و ارتباط هستند؛ «زن و بچه» با تمرکز بر مسائل خاص جامعه ایران و پرداخت نامنسجم، این قابلیت را به اندازه کافی ندارد.
عدم انسجام هنری
آثار ارسالی به اسکار نیازمند انسجام در عناصر فیلمسازی هستند. همانطور که پیشتر اشاره شد، «زن و بچه» از نظر روایی آشفته و از نظر محتوایی سطحی است و این weaknesses باعث کاهش شانس آن در رقابت‌های بینالمللی می‌شود.
رقبای قویتر
در سالی که «زن و بچه» اکران شده، فیلم‌های ایرانی دیگری وجود دارند که از نظر ساختار روایی، عمق محتوایی و قدرت اجرایی شرایط بهتری برای رقابت در عرصه بینالمللی داشته‌اند.
دستاوردهای جشنواره‌ای: موفقیت‌های محدود
بر اساس اطلاعات موجود، «زن و بچه» تاکنون موفقیت چشمگیری در جشنواره‌های معتبر بینالمللی کسب نکرده است:
حضور در جشنواره کن ۲۰۲۵
این فیلم در بخش مسابقه اصلی جشنواره کن ۲۰۲۵ حضور داشت، که خود دستاوردی قابل توجه محسوب می‌شود. با این حال، برخلاف انتظارات، موفق به کسب جایزه‌ای در این جشنواره نشد.
عدم درخشش در دیگر جشنواره‌ها
برخلاف آثار قبلی روستایی که در جشنواره‌های متعددی مورد توجه قرار گرفتند، «زن و بچه» تاکنون نتوانسته است در دیگر جشنواره‌های معتبر جهانی مانند ونیز، برلین یا تورنتو حضور موفقی داشته باشد.
واکنش‌های متفاوت منتقدان
واکنش منتقدان بینالمللی به این فیلم عموماً میانه‌رو یا منفی بوده است. بسیاری از منتقدان غربی نیز به ضعف‌های روایی و شعارزدگی فیلم اشاره کرده‌اند.
"زن و بچه" فیلمی با پتانسیل محدود برای عرصه بینالمللی
با توجه به بررسی‌های انجام شده، به نظر می‌رسد «زن و بچه» نه تنها گزینه مناسبی برای نمایندگی ایران در اسکار نبوده، بلکه در عرصه جشنواره‌های بینالمللی نیز نتوانسته موفقیت قابل توجهی کسب کند. این مسئله می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد:
- ضعف در ساختار روایی که برای مخاطب غیرایرانی نامفهوم به نظر می‌رسد
- پرداخت سطحی به مسائل اجتماعی که عمق لازم برای تاثیرگذاری بینالمللی را ندارد
- عدم تعادل در عناصر فیلمسازی که از یکپارچگی اثر کاسته است
شاید مهمترین درس این باشد که موفقیت در عرصه داخلی، ضمانتی برای موفقیت بینالمللی نیست و فیلم‌هایی که قصد حضور در عرصه جهانی را دارند، باید به معیارهای جهانی storytelling و filmmaking نیز توجه کافی داشته باشند.
«زن و بچه» اثری بلندپروازانه از یکی از مهمترین فیلمسازان نسل خود بود، اما به نظر می‌رسد در رسیدن به اهداف هنری و بینالمللی خود چندان موفق نبوده است. شاید بزرگترین درس این فیلم برای روستایی و تماشاگرانش این باشد که موفقیت‌های گذشته، ضمانتی برای آینده نیستند و حتی کارگردانان موفق نیز ممکن است گاهی دچار لغزش شوند.
«زن و بچه» اگرچه اثری فراموش شدنی در فهرست آثار روستایی است، اما امیدواریم که تجربه‌ای باشد برای یادگیری و رشد او به عنوان یک فیلمساز.
