قالب سریال همواره یکی از جذاب‌ترین، پربیننده‌ترین و طبعا مهم‌ترین قالب‌های برنامه‌سازی تلویزیونی در جهان بوده و هست. در میان برنامه‌های سازمان صداوسیما نیز این قالب همیشه جایگاه ویژه‌ای داشته و عملا هرگاه سریال‌های خوبی روی آنتن بوده، شمایل کلی تلویزیون نیز موفقیت‌آمیز جلوه کرده است. درحالی‌که در یک دهه اخیر نظرات منفی نسبت به مجموعه‌های تلویزیونی رسانه ملی بیش از گذشته به نظر می‌رسد اما گاه معیار کمی برای این نظرات وجود ندارد. در ماه‌های اخیر نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما با نظم و شفافیت کمتری منتشر شده و آماری رسمی از بسیاری از سریال‌های پخش‌شده، در دسترس عموم قرار ندارد. اگرچه گاه ارقامی غیررسمی از نتایج منتشرنشده نظرسنجی‌ها درباره این آثار به گوش می‌رسد اما به نظر می‌رسد برای دریافت نظر عمومی درباره سریال‌های سیما چاره‌ای جز تکیه به آمارهای پلتفرم تلوبیون که آرشیو خوبی از سریال‌های تلویزیون را داراست وجود ندارد. در این گزارش آمار میزان بازدید سریال‌های تلویزیون در تابستان ۱۴۰۲ به‌صورت خالص (بدون احتساب خلاصه‌قسمت‌ها، پشت صحنه و تیزر) آمده است و برای معنادارتر شدن ارقام، مقایسه‌ای نیز با بازدید سریال‌های تابستان ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ تلویزیون به آن ضمیمه شده است.
«عشق کوفی» و «بازپرس» صدرنشینان تابستان ۱۴۰۱
تابستان ۱۴۰۲ در حالی پایان یافت که هشت سریال جدید ایرانی به‌طور کامل یا به‌اندازه‌ای قابل‌توجه در این فصل روی آنتن شبکه‌های یک، دو و سه سیما رفت. در این فصل سریال «عشق کوفی» با میانگین هر قسمت ۱۲۳ هزار بازدید صدرنشین سریال‌های سیما بود و «بازپرس» با میانگین ۱۲۱ هزار بازدید و با اختلافی اندک، جایگاه دوم را کسب کرد. البته طبق نتیجه نظرسنجی منتشرشده مرکز تحقیقات، بازپرس در جایگاهی بالاتر از عشق کوفی قرار گرفت. در آمار تلوبیون پس از این دو اثر، «نیکان» با میانگین ۸۳ هزار بازدید، «سوران» با میانگین ۶۹ هزار بازدید و «عاشورا» با میانگین ۴۲ هزار بازدید در رتبه‌های سوم تا پنجم قرار گرفتند.«رحیل»، «همه‌گیری» و «جرس» نیز جذب کمتر از ۳۰ هزار بازدید به ازای هر قسمت آمارهایی بسیار ضعیف به جا گذاشتند. با مجموع حدود ۱۱ میلیون بازدید برای ۱۵۷ قسمت پخش‌شده از این سریال‌ها میانگین ۷۰ هزار بازدید برای هر قسمت از سریال‌های جدید ایرانی تلویزیون در تابستان ۱۴۰۲ ثبت شد. نکته قابل‌توجه آن که این رقم از میانگین ثبت‌شده در مدت زمان مشابه سال گذشته به شکل قابل‌توجهی کمتر است.
سریال‌های بالای ۱۰۰ هزار بازدید، کم شد
تابستان سال گذشته، ۹ سریال از شبکه‌های اصلی تلویزیون پخش شدند که با آمار مجموع ۲۲ میلیون بازدید، میانگین هر قسمت ۱۰۲ هزار بازدید را ثبت کردند؛ رقمی که حدود ۴۶ درصد بیشتر از میزان بازدید سریال‌های تابستان امسال است. در این سال «برف بی‌صدا می‌بارد» و «مستوران» با میانگین هر قسمت ۳۶۱ هزار و ۱۶۰ هزار بازدید در رتبه‌های اول و دوم پربازدیدهای تلوبیون قرار گرفتند. در تابستان ۱۴۰۰ نیز مجموعه «گاندو ۲» با ثبت میانگین هر قسمت یک میلیون و ۸۱ هزار بازدید، در رتبه اول قرار گرفت و پس از آن «دودکش ۲» با ثبت ۳۱۴ هزار بازدید میانگین، «افرا» با ثبت ۱۸۸ هزار بازدید میانگین و «کلبه‌ای در مه» با ثبت ۱۰۸ هزار بازدید میانگین در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار گرفتند. یعنی دو سال پیش، چهار سریال تابستانی تلویزیون از مرز میانگین ۱۰۰ هزار بازدید برای هر قسمت عبور کردند اما این رقم برای سال بعد از آن، به دو سریال کاهش یافت.
کاهش معنادار همه‌ساله
میزان بازدید از سریال‌های تابستانی از سال گذشته نسبت به امسال، در حالی ۴۶ درصدی کاهش را تجربه کرده که این کاهش برای سال قبل از آن، بسیار بیشتر است و ظاهرا از نظر مخاطبان، وضعیت سریال‌ها در سال ۱۴۰۰ از ۱۴۰۱ هم خیلی بهتر بوده. به شکلی عجیب، میزان بازدید از سریال‌های ایرانی جدید شبکه‌های اصلی در تابستان ۱۴۰۰ با ثبت میانگین کلی هر قسمت ۲۳۷ هزار بازدید، از دو برابر بازدید سریال‌های تابستانی ۱۴۰۱ هم بیشتر است؛ دقیقا۱۳۲ درصد بیشتر. مجموعه این ارقام نشان می‌دهد محبوبیت سریال‌های تابستانی تلویزیون طی سه سال متوالی همواره در حال کاهش معناداری بوده است.
یک نکته مهم آماری
نکته مهم و ضروری در این مقایسه، آن که ممکن است گفته شود آن دسته از سریال‌های سیما که برای دو سال در پلتفرم تلوبیون در دسترس قرار داشته و دیده شده‌اند در تمام این دو سال درحال جذب مخاطب و افزایش میزان بازدید بوده‌اند بنابراین مقایسه آمار سریال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با ۱۴۰۲ درست نیست. به عبارت دیگر، آمار هر سریال را باید با فاصله مشخصی از پایان آن بررسی کرد. در پاسخ باید گفت که کاهش آمار بازدید سریال‌ها در هر سال نسبت به سال قبل، آنقدر چشمگیر است که این میزان تفاوت در آن دیده نمی‌شود. به‌طور مثال، طبق آمار رسمی که بلاگ تلوبیون از سریال «راز ناتمام» چند روز پس از پایان پخش این اثر در تابستان ۱۴۰۱ منتشر کرد، این سریال (با احتساب خلاصه‌قسمت‌ها، پشت صحنه و تیزر) یک میلیون و ۱۱۸ هزار بازدید گرفت اما این آمار پس از یک سال به یک میلیون و ۲۵۹ هزار بازدید رسید، یعنی حدود ۱۲ درصد رشد داشت. همچنین سریال «مستوران» نیز سه میلیون و ۹۹۷ هزار بازدید داشت که بعد از یک سال، به چهار میلیون و ۴۵۹ هزار بازدید رسید که این سریال نیز بعد از یک سال، با ۱۱ درصد رشد آمار بازدید مواجه شده است. این در حالی است که میانگین بازدید سریال‌های ۱۴۰۱ حدود ۴۶ درصد از میانگین بازدید سریال‌های ۱۴۰۲ بیشتر است و این رقم، با ۱۱الی۱۲ درصد افزایش طبیعی آمارها، اختلاف قابل‌توجهی دارد. روشن است که آمار سریال‌های تابستانی تلویزیون طی این سه سال با کاهشی محسوس مواجه بوده است.
