مینا قنبری : یکی از بهترین و مهمترین خبر‌هایی که اهالی و دوستداران کتاب را بسیار خوشحال کرد،برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب بعد از دو سال وقفه بود که انتظار می رود،شاهد حضور پرشور مردم در نمایشگاه امسال باشیم.با همه گیری ویروس کرونا و عدم برگزاری نمایشگاه کتاب، اهالی فرهنگ بیشتر کتاب‌های خود را به صورت مجازی و از طریق سایت‌ها تهیه کردند و حتی افراد کنکوری هم که لحظه شماری برگزاری نمایشگاه کتاب، آشنایی با کتب مختلف و بهره گیری از تخفیف‌ها را داشتند،به سایت‌های مختلف رجوع و کتب مورد نیاز را بصورت غیر حضوری تهیه کردند، البته خرید کتاب به صورت غیرحضوری برای برخی افراد سودمند بوده، ولی برای برخی دیگر اینگونه نبوده است که باید به این موضوع اشاره کرد که شیوع بیماری کرونا و رواج خرید از سایت‌های مختلف، برگزاری نمایشگاه و انتخاب کتاب‌ها به صورت مجازی تجربیات بسیار خوبی برای افراد داشت. به هر حال واکسیناسیون افراد جامعه و رعایت پروتکل‌های بهداشتی سبب شد تا دوباره نمایشگاه بین اللملی کتاب برگزار شود.
با برگزاری نمایشگاه کتاب افراد مختلف از اقشار متفاوت جامعه در آن شرکت و هر کدام حتی شده کتابی کوچک یا جیبی از نمایشگاه تهیه کرده تا دست خالی از آن خارج نشوند،اما باید دید امسال استقبال کتاب دوستان از نمایشگاه چگونه است. زیرا سوال‌های مختلفی ذهن را درگیر می‌کند که هر کدام مسئله‌ای مهم و اساسی است، یکی از مهمترین موارد افزایش قیمت کتاب است، زیرا در ماه‌ها و سال‌های اخیر شاهد افزایش قیمت کاغذ و چاپ بوده ایم که همین موضوع اصلی‌ترین دلیل برای حذف کتاب از سبد فرهنگی خانواده بوده که باید دید ناشران و مسئولان فرهنگی چه تدابیری برای این موضوع اندیشیدند.
حال به سراغ یکی از ناشرانی که در این دوره از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران شرکت دارد, رفته ایم.در ادامه مصاحبه «دیباچه» با « رضا حاجی آبادی » مدیر مسئول انتشارات هزاره ققنوس را می خوانید :
شما به عنوان یک ناشر فعال ,نمایشگاه کتاب امسال را چطور پیش بینی میکنید؟ به نظر شما برگزاری نمایشگاه کتاب بصورت حضوری تا چه اندازه تاثیرگذار است؟
تجربه نشان داده که برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بصورت حضوری و فیزیکی برای مردم ما خوشایندتر است. هر چند در نمایشگاه‌های مجازی هم خریداران زیادی داریم، اما به نظر می‌رسد هنوز جامعه کتابخوان ما نتوانسته با فناوری‌های نوین و شرایط روز خود را هماهنگ کند. البته نمایشگاه کتاب تهران، صرفا یک نمایشگاه برای عرضه و فروش کتاب نیست. این شیوه برگزاری نمایشگاه درجهان نادر است و من فقط در چند کشور دیده ام که اینگونه نمایشگاه کتاب خود را برگزار می‌کنند. در واقع نمایشگاه کتاب تهران، نمایشگاهی با چندین کارکرد مختلف و متفاوت است، از محلی برای تبادل نظر، دیدار و جلسات ناشران و نویسندگان با مخاطبان گرفته تا محفلی ارزان قیمت برای نمایش فرهیختگی یا محلی برای خرید ارزان‌تر کتاب‌های دانشگاهی و حتی تفرجگاه خانوادگی برای مردم، به همراه چندین و چند کارکرد دیگر که نمایشگاه کتاب تهران را منحصر به فرد کرده است.
با این فرض‌ها به نظر می‌رسد نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برخلاف نام و نشان خود، نه می‌تواند داعیه یک نمایشگاه را یدک بکشد، نه بین المللی بودن و نه حتی صرفه محل عرضه و نمایش کتاب را؛ زیرا معمولا در نمایشگاه‌های مهم جهان، کتاب‌ها برای فروش تک نسخه‌ای به مخاطبان عرضه نمی‌شوند. کاری که در نماشگاه کتاب تهران عرف همیشگی است. علاوه بر این حضور ناشران بین المللی در این رخداد فرهنگی خیلی کم است و در واقع درصد ناشران خارجی در کنار حدود ۲۰۰۰ ناشر ایرانی ناچیز است. موضوع حضور غرفه‌هایی غیر از کتاب (از چادر‌های فروش اقلام غیر از کتاب گرفته تا کباب فروشی‌ها و غرفه‌های موسسات دولتی و شبه دولتی و نهاد‌های عقیدتی و ...) هم که معضل همیشگی این نمایشگاه است.
برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی و سایت بهتر است یا به صورت حضوری؟
من با هر دو شکل برگزاری نمایشگاه موافق هستم، اما با شرایط خاص. از نگاه من محل اصلی فروش کتاب به صورت تک باید کتابفروشی‌های محل و اینترنتی باشند. ناشران و کتابفروشان دو حیطه کاری متفاوت را تشکیل می‌دهند و ورود هر یک به حوزه کاری دیگری سبب مشکلاتی خواهد شد. از طرف دیگر ورود دولت و موسسات دولتی و شبه دولتی مثل خانه کتاب به حوزه اقتصادی و عملیاتی نشر هم تبعات منفی بسیاری دارد. اینکه یک پایگاه دولتی برای فروش مجازی کتاب راه اندازی شود و بدون هیچ حمایتی از ناشران به فروش اینترنتی کتاب بپردازد از نگاه من نه تنها کمکی به صنعت نشر ایرانی نمی‌کند بلکه ضربه‌های جبران ناپذیری به آن وارد می‌کند.
موضوع دولتی شدن امور اجرایی هر دو شکل نمایشگاه تبعات دیگری هم دارد. برای مثال باید بدانیم دو سال است که نمایشگاه کتاب تهران برگزار نمی‌شود، ولی وزارت ارشاد برای برگزاری این رویداد فرهنگی ردیف بودجه داشته است. حال باید پرسید این سرفصل بودجه برگزاری نمایشگاه کتاب توسط ارشاد و بخش‌های وابسته آن مثل خانه کتاب چگونه هزینه‌ها را دریافت کرده اند؟
با وجود واکسیناسیون هنوز هم بیماری کرونا شایع است، به نظر شما این موضوع سبب عدم استقبال مخاطبان از نمایشگاه می‌شود؟
با توجه به عدم برگزاری نمایشگاه کتاب در سال‌های گذشته امکان استقبال مردمی از این دوره زیاد است. اگر کارکرد‌های دیگر نمایشگاه مثل تفرجگاهی بودن آن را هم در نظر بگیریم باز هم با اقبال مخاطبان همراه خواهد بود.
به هر حال این یک رویداد فرهنگی است که پس از فروکش کردن تب ویروس کرونا برگزار می‌شود و احتمال استقبال مردم زیاد است.
افزایش نرخ کاغذ و کتاب سبب کاهش خرید مردم می‌شود و شاید برخی کتاب را از سبد فرهنگی خانواده حذف کنند، به نظر شما ناشران و مسئولان چه رویکرد‌هایی را باید پیش بگیرند؟
متاسفانه سیاست‌های غلط فرهنگی در دهه‌های اخیر سبب کوچکتر شدن سبد فرهنگی مردم شده است. اگر تماشای تئاتر و سینما، کنسرت و موزه و حتی گردشگری را جزو سبد فرهنگی خانواده‌ها بدانیم باید گفت این سبد روز به روز کوچکتر شده و شاید بخشی از این عدم اقبال مردم به امور فرهنگی به واسطه بحث اقتصادی و معیشتی باشد، اما به نظر من بخش اصلی آن به دلیل سیاست‌های اشتباه و خلق الساعه متولیان فرهنگی در این چند دهه است.
اگر بخواهیم کاهش خرید کتاب توسط مردم را به افزایش نرخ کاغذ و یا قیمت کتاب و حتی تحریم‌های کشورهای غربی ارتباط دهیم، باید گفت آدرس را اشتباه داده ایم.
از نگاه من اگر کتاب یا یک محصول فرهنگی مورد نیاز فرد و یا برای مخاطب جذاب باشد به هر طریقی آن را به دست می‌آورد. در همین شرایط سخت اقتصادی و فرهنگی هم کتاب‌هایی با تیراژ و قیمت بالا به فروش می‌رسند.
علاوه بر این باید گفت هنوز هم کتاب و کتابخوانی بصورت عادت روزمره مردم ایران جا نیفتاده است. یعنی هنوز هم اعتقاد دارند که آگاهی و دانایی را از جای دیگری غیر از کتاب می‌توانند بدست آورند.
از طرفی مهمترین نکته این است که مسئولان فرهنگی و سیاسی، ناشران و نویسندگان، کتابفروشان و اهالی فرهنگ باید بتوانند اهمیت کتابخوانی را برای مردم تبیین و تشریح کنند. به عبارت دیگر وقتی شما نیاز را در مخاطب ایجاد می‌کنی، او خود به خود به سمت محصول فرهنگی می‌رود، چون تشنگی در او ایجاد شده است.
در این چند ماه اخیر افزایش قیمت‌ها در تمامی زمینه‌ها را شاهد بودیم و قطعا حوزه کتاب هم از این مسئله مستثنی نیست، با وجود افزایش هزینه‌ها نشر هزاره ققنوس رویکردی برای جذب مخاطبان و فروش آثار داشته است؟
تلاش ما در انتشارات هزاره ققنوس این بوده که با مخاطبان خود صادق باشیم. ما هیچگاه حتی به منظور تبلیغات در اعلام تیراژ کتاب هایمان به مخاطبان دروغ نگفته ایم. از طرفی هم هنوز به دنبال اهداف و سیاست‌های انتشارات هزاره ققنوس در معرفی چهره‌های نو به ادبیات و نیز پاسخ به نیاز‌های تحقیق، آموزش و حتی سرگرمی هستیم.
در انتشارات هزاره ققنوس فرهنگ و اقتصاد با هم و به تناسب دیده می‌شود. تلاش می‌کنیم هیچ کدام را فدای آن دیگری نکنیم. ما نه اقتصاد را در پای ترویج فرهنگ می‌ریزیم که ماحصل آن یک فرهنگ وابسته و ضعیف و بی ریشه بشود، نه فرهنگ را فدای مطامع اقتصادی می‌کنیم تا برای بدست آوردن سود همه چیز حتی فرهنگ را به نابودی بکشانیم.
البته راه رفتن روی خط باریک اقتصاد و فرهنگ در جامعه ایرانی سخت است، ولی ما تمام توان خودمان را گذاشته ایم که نه چراغ فرهنگ خاموش شود و نه چرخ اقتصاد از چرخیدن خارج شود.
