فاطیماه میرزایی دخت|؛ خوشنویسی به عنوان یکی از هنر‌های اصیل، در میان هنر‌های بصری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که برخی از هنرمندان این رشته، همچنان به شکل سنتی آن وفادار مانده اند و آثار خود را به همان شیوه خلق می‌کنند و برخی دیگر، از شیوه سنتی فراتر رفته و به نقاشی خط روی آورده اند و برای این منظور نیز دلایل متعددی دارند که از آن جمله می‌توان به مشکلات پیش روی خوشنویسی و توجه نکردن مسئولان مربوط به این هنر اصیل و همچنین استقبال اغلب مردم از نقاشی خط اشاره کرد که در ادامه، گفت و گوی پیمان پیروی، هنرمند خوشنویس و نقاشی خط با دیباچه را می‌خوانید:

پیمان پیروی، هنرمند، در رابطه با شروع فعالیت خوشنویسی و سبک کاری خود اظهار کرد: بنده سال‌ها پیش وارد عرصه خوشنویسی شدم و برای مدت طولانی، مدرس خوشنویسی سنتی در انجمن خوشنویسان بوده و به همین دلیل، آثار خوشنویسی سنتی هم اجرا کرده ام و سپس از سال ۷۹ با حضور در کلاس‌های فوق ممتاز استاد شیرازی، وارد دنیای پر از رنگِ نقاشی خط شدم و با تشویق‌های این استاد و به دلیل بازار تجاری بسیار موفق این هنر در مقایسه با خوشنویسی سنتی، ترجیح دادم که نقاشی خط را به صورت کاملا جدی دنبال کنم که در این سال ها، بدلیل بازار مناسب این هنر و سهل الاجرایی بودن تابلو‌های آن، استقبال زیادی از نقاشی خط شده است.

او در رابطه با شکل گیری ایده تدریس رشته خوشنویسی به صورت دانشگاهی بیان کرد: اولین بار، در اواخر دهه ۸۰، ایده تدریس رشته خوشنویسی به صورت دانشگاهی را با چند نفر از دوستان و با یکی از واحد‌های دانشگاه علمی کاربردی مطرح کردم و به دلیل این که هیچ دانشگاه دیگری در سطح ایران، این رشته را نداشت و برای اولین بار قرار بود که خوشنویسی به صورت علمی درآید، در نهایت، با این موضوع موافقت شد که این رشته هنری در آن جا تدریس شود و به همین دلیل، ما مجبور بودیم که طبق مقررات و ضوابط دانشگاه علمی کاربردی پیش برویم. بنابراین، یک کارگروهی، شامل شش نفر از اساتید دانشگاه و انجمن خوشنویسان برای این منظور تشکیل شد تا روی این رشته و چارت درسی آن کار شود و سپس، در سال ۹۳ بود که برای اولین بار در تاریخ خوشنویسی ایران، این رشته، دانشگاهی شد و در همان واحد علمی کاربردی، پذیرش دانشجو در مقطع کاردانی داشتیم.

او گفت: من از همان سال، به عنوان مدیر گروه و مدرس برخی از دروس رشته خوشنویسی پذیرفتم که با این واحد دانشگاهی همکاری کنم و در آن مدت، تقریبا دو یا سه دوره مقطع کاردانی داشتیم و چون از قبل، مقطع کارشناسی ناپیوسته این رشته را تصویب کرده بودیم، سپس با همان کارگروه، پذیرش دانشجو را دنبال کردیم؛ به طوری که همان دانشجویان کاردانی وارد مقطع کارشناسی شدند.

این هنرمند تصریح کرد: شاید این پرسش مطرح شود که چرا انجمن خوشنویسان، برای این منظور اقدامی انجام نداد که در پاسخ باید گفت این انجمن، هم در آن زمان و هم در شرایط فعلی، دیدگاهش این بوده است که با راه اندازی رشته خوشنویسی در دانشگاه و آکادمیک شدن این هنر، عملا انجمن خوشنویسان با رکود مواجه خواهد شد و دیگر از آن استقبالی نمی‌شود، امّا به اعتقاد من، اصلا چنین چیزی وجود ندارد؛ چراکه این دو مکمل یکدیگر هستند و می‌توانند به هم کمک کنند و همین موضوع باعث شد که ما برای ورود رشته خوشنویسی به دانشگاه مستقل عمل کنیم و کاری به انجمن خوشنویسان نداشته باشیم.

« پیروی »  در رابطه با دلیل دور شدن خود از فضای سنتی خوشنویسی به فضای مدرن‌تر ادامه داد: سال‌ها دوست داشتم وارد دنیای رنگ شوم و تا حدی متفاوت‌تر کار کنم که این اتفاق هم از سال ۷۵- ۷۶ برای من رخ داد؛ زمانی که استاد شیرازی، مُرَقَع قاصدک خود را منتشر کردند و پس از آن بود که به فضای رنگ و نقاشی خط علاقه‌مند شدم و دیدم که اگر خوشنویسی سنتی با رنگ ترکیب شود بسیار جذاب‌تر می‌شود و به همین دلیل، برای ورود به این حیطه پیگیری و از راهنمایی‌های استاد شیرازی، بسیار استفاده کردم و این مسیر را ادامه دادم.

او در پاسخ به این سوال که تمایل دارد بیشتر، خط در آثارش غالب باشد یا نقاشی؟ افزود: همیشه دوست دارم اطلاعات نقاشی ام بیشتر شود و از فضای رنگ استفاده کرده و کمپوزیسیون فضاسازی‌های نقاشی گونه را وارد آثارم کنم چراکه این کار باعث می‌شود اثر، خاص‌تر و علمی‌تر اجرا شود، امّا نمی‌توان گفت نقاشی در کار‌های من حرف اول را می‌زند و سعی کرده ام تا حدودی، هم خط و هم نقاشی در کنار یکدیگر جایگاه خودشان را داشته باشند و علاوه بر این دو، گرافیک کارم هم برایم بسیار اهمیت دارد. زیرا معتقدم یک اثر نقاشی خط، هم باید خط و هم گرافیک و مبانی رنگ خوبی داشته باشد تا اثر بسیار زیبایی اجرا شود و همه از آن لذت ببرند.

این هنرمند با اشاره به استفاده از خط نستعلیق در کارهایش اظهار کرد: پایه خطی که براساس تخصصم در کار‌های خود استفاده می‌کنم، خطِ کاملا ایرانی نستعلیق است و به همین دلیل، در نقاشی خط هم، نستعلیق و فضا و قالبِ سیاه مشق که بسیار فراگیر و متفاوت است را به کار می‌برم که در این قالب می‌توان بسیار کار کرد و حتی مبانی هنر‌های تجسمی موردنظر را کاملا در فضای نقاشی خط نشان داد. زیرا همه دنیا، یک اثر نقاشی خط که با سیاه مشق اجرا شده است را می‌پسندند و خودم هم به عنوان خالق اثر، آن را دوست دارم و می‌توانم با آن ارتباط برقرار کنم و در این میان، حتی اگر یک خارجی هم نتواند فارسی بخواند، امّا می‌تواند با آن تابلو ارتباط برقرار کند و به چشم یک اثر نقاشی ببیند و به همین دلیل است که من از سیاه مشق در قالب نستعلیق استفاده می‌کنم و اخیرا هم سعی کرده ام ،خطوط دیگری به ویژه کوفی بنایی را به عنوان یک خط ایرانی، در کنار کار خودم داشته باشم و تلاش می‌کنم حال و هوای متفاوت و مدرن‌تر و فرم‌های جدیدتری را اجرا کنم که جلوه گری بیشتری داشته باشند.

او با اشاره به دو عنوان نقاشی خط یا خط نقاشی، بیان کرد: این که به کار‌های من نقاشی خط می‌گویند یا خط نقاشی باید بگویم که بین اساتید، دوستان و همکاران، زیاد در این خصوص صحبت شده است که به چه کاری خط نقاشی و به چه کاری نقاشی خط گفته می‌شود که برخی از افراد معتقد هستند بین این دو تفاوتی وجود ندارد، امّا عده‌ای دیگر بر این باور هستند که اگر در یک اثر، نقاشی غالب باشد، نقاشی خط، امّا اگر خط بر نقاشی غالب باشد خط نقاشی محسوب می‌شود و این نظریه‌ها کاملا شخصی است و شاید کار‌های من بیشتر خط نقاشی باشند، امّا خودم معمولا واژه نقاشی خط را استفاده می‌کنم.

پیروی در خصوص دلایل استفاده از فرم دایره در آثار خود و تکنیک هایش مطرح کرد: با توجه به این که من براساس موضوع کار می‌کنم، سعی ام بر این است قالب نقاشی خط و تابلویی که اجرا می‌کنم هم بر مبنای محتوا باشد و از طرفی، به دلیل زیبا بودن دایره در میان اشکال هندسی، علاقه دارم که در آثارم از این شکل هندسی بیشتر استفاده کنم و آکریلیک و تلفیق با رنگ و مواد دیگر مثل ورق طلا و تا حدی هم آبرنگ، تکنیکی است که مورد استفاده قرار می‌دهم.

او با اشاره به برگزاری نمایشگاه‌های نقاشی خط خود در سال‌های گذشته تصریح کرد: در سال‌های اخیر، به دلیل شیوع کرونا، نمایشگاه حضوری نداشتیم و بیشتر به صورت مجازی این کار را می‌کردیم که در این میان، در اسفندماه سال گذشته، ما یک نمایشگاه سه نفره‌ای در مادرید اسپانیا داشتیم و در مهرماه امسال هم، خودم یک نمایشگاه انفرادی مجازی داشتم و در کنار آن نیز، سه نمایشگاه گروهی از هنرمندان کل دنیا داشتیم که حدود ۱۴- ۱۵ کشور در آن شرکت کرده بودند که من هم یکی از هنرمندان شرکت کننده بودم و آثارم به صورت مجازی به نمایش در آمد، امّا به طور کلی، به دلیل شیوع کرونا، در این یکی دو سال گذشته نمایشگاه حقیقی نداشتم.

این هنرمند در خصوص فراگیرتر شدن هنر نقاشی خط در ایران و محبوبیت آن ادامه داد: شاید بتوان گفت هنر نقاشی خط، از دهه ۸۰ با استقبال عمومی روبرو شد و علت آن هم برگزاری حراج‌های بین المللی بود که در کشور‌های حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شد مثل حراج کریستیز که هنرمندان برند ایران در آن شرکت کردند و آثارشان با قیمت‌های بسیار بالایی فروخته شد که این موضوع روی بازار ایران نیز تأثیر زیادی گذاشت و بسیاری از مجموعه داران را به سمت خرید آثار نقاشی خط سوق داد، امّا با این حال، در آن دوره هم آن طور که باید از این هنر استقبال نشد و به مرور، در دهه ۹۰ با برگزاری حراج‌هایی مثل حراج تهران که هرساله برگزار می‌شود، استقبال از این هنر بیشتر شد.

در ادامه، پیروی افزود: یکی دیگر از دلایل استقبال از هنر نقاشی خط، فضای مدرن و متفاوتی است که این هنر نسبت به کار‌های کلاسیک دارد. بالاخص، الان که یک فضایی از نقاشی خط مرسوم شده است که به آن کالیگرافی گفته می‌شود و به نوعی چیدمان عناصر بصری در کنار یکدیگر است و اگرچه مفهومی ندارد و خوانده هم نمی‌شود، امّا فرم زیبایی را به وجود می‌آورد و جلوه بصری خوبی دارد و این می‌تواند برای جامعه هنری ما در حوزه نقاشی خط نیز خوب باشد.

او در خصوص میزان اهمیت یادگیری خوشنویسی برای نقاشی خط تاکید کرد: من معتقد هستم که خوشنویسی در سطح ممتازی، لازمه هنر نقاشی خط نیست. زیرا فردی که نقاشی خط کار می‌کند و حتی می‌خواهد به تازگی این هنر را شروع کند کافی است تحت آموزش صحیح، یک اصول پایه از خوشنویسی را یاد بگیرد و از همان برای نقاشی خط استفاده کرده و تابلو‌های زیبایی را اجرا کند و من هم با همین روش، در حال تدریس کردن به هنرجویانم هستم و اصلا نیازی نیست که فرد درجه ممتازی خوشنویسی داشته باشد و سپس وارد کلاس‌های نقاشی خط شود. همین که او در حدّ حروف الفبا با خوشنویسی آشنا باشد، کفایت می‌کند؛ چراکه پس از آن می‌تواند چیدمان حروف و فرم و کمپوزیسیون مناسب را یاد بگیرد و سپس گرافیک کار خود را قوی کند و در کنار این روند، تکنیک‌های مختلفی هم آموزش ببیند که بتواند از آن‌ها بهره بگیرد و همان چیدمان را با تکنیک اجرا کند.

پیروی مطرح کرد: توصیه من به علاقه‌مندان هنر نقاشی خط این است که حتما سعی کنند هر دو جنبه کار را با هم پیش ببرند. یعنی هم در خوشنویسی و هم در حوزه رنگ و نقاشی تلاش کنند و مهارت خود را افزایش دهند. معمولا افرادی که خوشنویسی کار می‌کنند به دلیل نوع آموزشی که می‌بینند ذهن‌شان گرافیکی تربیت می‌شود و این موضوع کاملا طبیعی است، امّا باید به این موضوع هم توجه کرد اگر افرادی که به طور مداوم، خوشنویسی سنتی کار کرده اند، بخواهند وارد فضای نقاشی خط شوند تا حدی کار برایشان سخت می‌شود. زیرا ذهن آن‌ها سنتی تربیت شده است و نمی‌توانند ساختارشکنی لازم را در نقاشی خط انجام دهند و این موضوع را براحتی بپذیرند. چون برایشان بسیار سخت است که بخواهند وارد فضای مدرن و نقاشی خط شوند. به همین دلیل، پیش بردن هر دو هنر می‌تواند برای آن‌ها بسیار مفید باشد.

این هنرمند، در خصوص استقبال مردم از خرید آثار نقاشی خط گفت: اگرچه مردم تمایل دارند که تابلو‌های هنری را بخرند، امّا استقبال آن‌ها بستگی به شرایط اقتصادیشان دارد و متأسفانه این شرایط در کشور مطلوب نیست. زیرا وقتی مردم می‌بینند که حقوقشان برای خرید آثار هنری کافی نیست، اولویت‌شان، خرید وسایل ضروری زندگیشان است که این موضوع اصلا قابل مقایسه با کشور‌های دیگر نیست. زیرا در آن جا همه چیز طبق یک سیستم منظم پیش می‌رود و اگرچه کشور ما پتانسیل بسیار خوبی در عرصه هنر دارد، امّا آبستن هرگونه اتفاقی است و به همین دلیل، فقط یک قشر بسیار محدودی از افراد جامعه می‌توانند آثار هنری را برای دل خود خریداری کنند که این موضوع شامل ۱۰- ۱۵ درصد جامعه می‌شود و آن‌ها هم ترجیح می‌دهند آثار هنرمندان برند را خریداری کنند که اگر بعدا خواستند اثر را بفروشند براحتی بتوانند این کار را انجام دهند.

پیروی در رابطه با شرایط فعلی خوشنویسی و مشکلاتی که این هنر با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند، اظهار کرد: اول باید به این موضوع اشاره کنم که با وجود این که قبلا خوشنویسی توسط ترکیه و کشور‌های عربی ثبت شده بود، امّا یونسکو، پاسداری این هنر را به ایران واگذار کرد. این در حالی است که هنر خوشنویسی ایران باید ثبت جهانی شود و اگر تاکنون، این مهم اتفاق نیفتاده به دلیل کم کاری مسئولان به ویژه دست اندرکاران اجرایی انجمن خوشنویسان است و از طرفی دیگر هم نمی‌توان مشکلات متعددی که سر راه این هنر و هنرمندانش وجود دارد را نادیده گرفت. زیرا خوشنویسی، هنری بسیار دشوار است و کسی که وارد این حوزه می‌شود باید سال‌های زیادی مرارت و سختی بکشد تا به حداقل جایگاه هنری که همان تدریس در زمینه خوشنویسی است نیز دست پیدا کند، امّا در این میان، می‌بینیم که متاسفانه مسئولان هیچ گونه اهمیتی به این هنر و هنرمندان آن نمی‌دهند و به همین خاطر، روز به روز شاهد رکود و فرسایش این هنر و دلسردی هنرمندان آن هستیم.

او ضمن اشاره به بودجه انجمن خوشنویسان بیان کرد: انجمن خوشنویسان ردیف بودجه‌ای دولتی ندارد و یک تشکل خودکفاست و بودجه اش را صرفا با شهریه کلاس‌های هنرجویان و آزمون‌های سراسری و... تامین می‌کند و گاهی هم با سیاست شورای عالی و طی جلساتی با برخی از نهاد‌ها مثل شهرداری، کمک‌هایی از آن‌ها دریافت می‌کند که البته این موضوع همیشگی نیست.

این هنرمند با بیان این که هنر در کشور‌های دیگر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، تصریح کرد: اهمیت هنر در کشور‌های دیگر به حدّی است که کشور‌های عربی و ترکیه در حال سرمایه گذاری در حوزه فرهنگ و هنرشان هستند و تلاش می‌کنند که هنرمندانی را از کشور‌های دیگر جذب کنند تا بار فرهنگی کشور‌های خود را افزایش دهند؛ به طوری که بودجه‌ای را برای فرهنگ و هنر کشور خود اختصاص داده و تمام امکانات را در اختیار هنرمندانشان قرار می‌دهند. زیرا به این نتیجه رسیده اند که هنر چیزی است که هیچ وقت ازبین نمی‌رود و روز به روز ارزش افزوده پیدا می‌کند و می‌تواند پشتوانه فرهنگی کشورشان باشد. این در حالی است که متأسفانه هنرمندان داخل کشور از طرف دولت و سازمان‌های خصوصی و نیمه خصوصی هیچ حمایتی نمی‌شوند و برخی از آن‌ها مجبور هستند برای تأمین زندگی خود به کشور‌های حاشیه خلیج فارس و یا ترکیه بروند و در آن جا برای آن‌ها کار کنند تا یک زندگی مطلوبی داشته باشند و سوال این جاست که چرا این اتفاق نباید در کشور خودمان بیفتد؟ البته ناگفته نماند که هنرمندانی هم هستند که در ایران، بازار خودشان را دارند و در کشور می‌مانند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما متأسفانه آن دسته که نمی‌توانند حتی از عهده یک زندگی معمولی هم برآیند ترجیح می‌دهند، مهاجرت کنند و جایی بروند که به هنر، تخصص و کار و شخصیت وجودیشان احترام گذاشته شود و برای آن‌ها ارزش قائل شوند.

پیروی در خصوص دلایل تمایل برخی از هنرمندان به برگزاری نمایشگاه در کشور‌های ترکیه و حاشیه خلیج فارس تاکید کرد: به دلیل این که الفبای ما تقریبا شبیه به الفبای کشور‌های حاشیه خلیج فارس است، هرچند که کشور‌های عربی چهار حرف کمتر از ما دارند و به نوعی فرهنگ ما با یکدیگر شباهت‌هایی دارد. از اینرو، برخی از هنرمندان این حوزه ترجیح می‌دهند آثار خود را در ترکیه و به ویژه کشور‌های عربی که از لحاظ مالی مشکلی ندارند، به نمایش بگذارند و اگرچه خود من هم دوست دارم برای کشور خودم کار کنم، امّا وقتی می‌بینم شرایط کار برای من در ایران فراهم نیست، طبیعتا هیچ برنامه‌ای برای برگزاری نمایشگاه در کشور ندارم و در حال حاضر نیز، مجموعه‌ای از کارهایم را آماده کرده ام که ترجیح می‌دهم در کشور‌های خارجی و عربی به نمایش بگذارم. زیرا می‌دانم که آن‌ها ارزش این کار‌ها را بیشتر می‌دانند و این موضوع برای فردی مثل من بسیار باارزش‌تر است و ترجیح می‌دهم جایی بروم که این شرایط برایم مهیاست.

او در پاسخ به سوالی مبنی بر راه برون رفت از مشکلات موجود در عرصه هنر به ویژه خوشنویسی و نقاشی خط تصریح کرد: به نظر من، بخش عمده‌ای از مشکلات سال‌های اخیر در عرصه خوشنویسی ناشی از مدیریت اجرایی انجمن خوشنویسان به عنوان متولی این هنر اصیل است که باید روی این موضوع نظارت مستقیم داشته باشد. زیرا شاید اگر مدیریت اجرایی و اعضای شورایی که این مجموعه را هدایت می‌کنند تغییر نگرش و ماهیت دهند و با یک دیدگاه مثبت و چشم انداز بلندمدت به خوشنویسی نگاه کنند شرایط این هنر در سطح داخلی و بین الملل بهتر شود.

در ادامه، پیروی با اشاره به این که خوشنویسی یکی از سالم‌ترین هنرهاست، گفت: من واقعا به سالم بودن هنر خوشنویسی اعتقاد دارم. زیرا ارتباط مستقیمی با قرآن و ادبیات غنی کشور دارد که همین موضوع باعث می‌شود که این هنر به هیچ عنوان نتواند وارد آلودگی شود و یک خوشنویس هم هیچ گاه نتواند هجو بنویسد. زیرا همیشه سعی می‌کند در هنر خود از اشعار بزرگان ادبیات کشور استفاده کرده و آن‌ها را به زیباترین شکل ممکن اجرا کند که طبیعتاً این موضوع در وجود خود هنرمند هم تأثیر مثبت می‌گذارد. بنابراین، اگر واقعا با این نگرش به هنر خوشنویسی نگاه کنیم هیچ گاه مسائل و مشکلاتی که در پیرامون جامعه خوشنویسی می‌بینیم، صورت نمی‌گیرد.

پیروی در خصوص تمایل نسل امروز به هنر خوشنویسی گفت: از میان نسل امروز، معدود افرادی هستند که تمایل دارند وارد این رشته هنری شوند چراکه آن‌ها به اقتضای فضای جامعه، مشکلات موجود و کم حوصله گی ترجیح می‌دهند هنری را انتخاب کنند که بازده سریعی داشته باشد، امّا واقعیت این است که هنر خوشنویسی این طور نیست و سال‌ها مرارت و سختی می‌طلبد.

این هنرمند، در پایان با اشاره به آینده خوشنویسی ایران خاطرنشان کرد: با تمام مشکلاتی که سر راه خوشنویسی وجود دارد، امّا می‌بینیم این هنر روبه پیشرفت است و اتفاق‌های خوبی در حال رخ دادن است؛ به طوری که خوشنویس‌های بسیار خوبی سعی می‌کنند آثار خود را به نمایش درآورند و من در شهرستان‌ها دیده ام که خوشنویس‌های مستعدی وجود دارند که متاسفانه هیچ گونه جایگاهی برای آن‌ها فراهم نشده است و نمی‌توانند آن طور که باید خود را نشان دهند و متأسفانه همه چیز به تعدادی از اساتید معطوف شده است که خوشنویسی کشور را انحصاری کرده اند و این موضوع اصلا خوب نیست و به نظرم باید به تمام خوشنویسان به ویژه جوانان مستعد میدان داده شود تا بتوانند آینده خوشنویسی را تغییر دهند و این هنر را در سطح بین المللی قدرتمند نشان دهند.