بخش رقابتی جشنواره موسیقی فجر که جوایزش از دوره ای به بعد با عنوان «باربد» دست به دست می شود، عمری نسبتا کوتاه دارد. این بخش که پیشتر تنها توانسته بود یازده دوره از سی و پنج دوره جشنواره فجر را به خود ببیند، امسال با تغییراتی در آیین نامه بار دیگر بازگشته است و باید دید این بار چند سال دوام می آورد.
به گزارش دیباچه، امسال سی‌وششمین دوره از رسمی ترین رویداد موسیقایی کشور زیر سایه کرونا برگزار خواهد شد؛ جشنواره‌ای که به رغم تاریخچه سی‌وپنج ساله خود، همچنان نتوانسته است به ثباتی که باید دست پیدا کند.
حذف و یا از سرگیری برخی بخش های اصلی جشنواره، از جمله بخش رقابتی یا بانوان، شاهدی بر این ادعاست که هر بار با جابه جایی مدیران و تغییر رویکردها، با شرایط متفاوتی هم مواجه می‌شود.
جشنواره‌ی موسیقی فجر در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را با عنوان «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» آغاز کرد و به مدت چهار سال با همین نام به فعالیت خود ادامه داد. در آن سال‌ها جشنواره موسیقی تنها محملی محسوب می‌شد برای اجرای برنامه و برگزاری کنسرت ها. چهار سال این روند ادامه پیدا کرد تا در نهایت عنوان جدید «جشنواره موسیقی فجر» شکل گرفت که با پایان هشت سال جنگ تحمیلی نیز همراه بود.
در دوره پنجم، جشنواره برای اولین بار صاحب «لوگو» شد و دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۰ هم برای اولین بار به صورت بین‌المللی برگزار شد؛ البته در بدو امر تنها بخش «معرفی موسیقی ملل مسلمان» در نظر گرفته شده بود اما به مرور شکل همه گیرتری به خود گرفت.
در سال ۱۳۷۶ همزمان با سیزدهمین دوره، برای اولین بار بخش‌های دیگری به جشنواره موسیقی فجر اضافه شد و در همین راستا گروه‌های موسیقی بانوان هم توانستند به اجرای برنامه بپردازند.
با این همه جشنواره موسیقی فجر برخلاف جشنواره فیلم فجر، در هیچکدام از این دوره ها به فکر اضافه کردن بخش رقابتی نبود، تا دوره بیست و سوم.
تاریخچه رقابتی شدن جشنواره موسیقی فجر به دوره بیست و سوم بازمی‌گردد. این دوره از جشنواره به دبیری کامبیز روشن‌روان (موسیقیدان و آهنگساز)، در سه حوزه سنتی و تلفیقی، کلاسیک و پاپ به صورت رقابتی برگزار شد و نخستین داوران آن هنرمندانی چون داوود گنجه‌ای، محمد سریر، داریوش پیرنیاکان و شاهین فرهت بودند.
جریان رقابتی بودن بخشی در جشنواره موسیقی فجر همچنان تداوم یافت تا اینکه در سال ۹۴ جایزهٔ «باربَد» شکل گرفت. این جایزه با نظر برگزارکنندگان جشنواره موسیقی فجر، از سی و یکمین دوره آغاز و مجموعاً در ۷ گرایش، ۱۶ جایزه باربد اهدا می‌شد.
هنرمندانی مانند اردشیر کامکار در بخش موسیقی ایرانی برای بهترین آلبوم، علیرضا قربانی بهترین خواننده، هوشنگ کامکار بهترین آهنگساز، همایون شجریان و طهمورس پورناظری موسیقی ایرانی باکلام، شهرداد روحانی بهترین آلبوم موسیقی کلاسیک و ... در این سال ها موفق به کسب جایزه «باربد» شده‌اند.
ولی دیری نپایید که جایزه «باربد» به انضمام بخش بانوان در دوره سی‌وچهارم به دبیری شاهین فرهت از جشنواره موسیقی فجر حذف شد.
شاهین فرهت آن زمان ـ سال ۹۷ ـ درباره حذف این جایزه در جمع خبرنگاران عنوان کرده بود که در جریان این تصمیم نبوده و اطلاعی از جایزه باربد ندارد ولی «باید بدانیم که جشنواره با رقابت تفاوت دارد و اگر این جایزه خوب بود می توان در دوره های بعدی آن را اضافه کرد.».
اما مدیرکل دفتر موسیقی وقت، علی ترابی با اعتقادی راسخ نسبت به حذف این جایزه، تأکید کرده بود که جایزه باربد به دلیل مسائل مالی حذف نشده است. «در حوزه موسیقی استانداردهایی در سطح دنیا داریم که اصلا موضوع رقابت در آن وجود ندارد. ضمن اینکه اصلا قرار نیست وزارت ارشاد در قامت دولت به رقابت بخش خصوصی بیاید و جشنواره را رقابتی کند. وقتی بخش خصوصی به درستی می تواند موضوع رقابت را داشته باشد این درست نیست که بخش رقابتی در جشنواره حضور داشته باشد.» (بخشی از اظهارات ترابی در جمع خبرنگاران)
با چنین نگاهی سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر غیررقابتی برگزار شد و در امتداد آن دوره و سی و پنجم هم با وجود اینکه مدیر دفتر موسیقی تغییر کرده بود و زمزمه‌هایی درباره افزودن بخش رقابتی جشنواره به گوش می رسید، اما به دلیل آیین نامه ای از پیش تنظیم شده، حذف جایزه باربد به سال ۹۸ هم کشیده شد.
با این همه محمد اله یاری در آستانه برگزاری سی‌وپنجمین جشنواره در مصاحبه‌ای با ایسنا به رقابتی شدن بخش‌هایی از جشنواره ابراز تمایل کرده بود. «جوان‌ها باید در یک فضای رقابتی حضور پیدا کنند و دیده شوند تا مدام به دنبال این نباشیم که چه باید انجام دهیم تا در یک جشنواره خارجی پذیرفته شویم.»
نگاه هایی از این دست در نهایت منجر به این شد تا در جریان دومین جلسه شورای سیاستگذاری سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر بازگشت بخش رقابتی اعلام رسمی شود و این رقابت ها به صورت باکلام و بی‌کلام در بخش‌های موسیقی دستگاهی، کلاسیک، پاپ، نواحی، تلفیقی، معاصر و ارکسترال ایران برگزار خواهد شد.
با این همه، اختلاف نظرها بر سر ضرورت برگزاری بخشی رقابتی در جشنواره موسیقی فجر یا حذف آن، همچنان بین اهالی موسیقی ادامه دارد که شاید رجوع به تعاریف دو واژه «فستیوال» و «جشنواره» برای موسیقی در دنیا، تا حدودی در حل این مساله راهگشا باشد.
ضمن اینکه باید در نظر داشت این رویداد موسیقایی پس از سی و پنج دوره برگزاری، برای رسیدن به معنای واقعی کلمه «جشنواره موسیقی»، بیش از همه نیاز به ثبات در تصمیم گیری ها فارغ از نگاه های سلیقه ای دارد.
