به گزارش دیباچه، ایران ما با پشتوانه غنی تاریخی، مانند فرشی است که خاطرات گذشتگان در قالب بنا‌های تاریخی و دست آوردهایی، چون صنایع دستی بی نظیر با تار و پودش گره خورده است.
هر بنایی نیازمند رسیدگی مستمر است در اصل هیچ بنا و عمارتی بدون رسیدگی مستمر پایدار نخواهد ماند. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نهاد‌های وابسته به آن متولی حفظ بنا‌ها و عمارت‌های تاریخی کشور ما هستند.
یکی از نهاد‌های وابسته به این وزارتخانه صندوق توسعه صنایع دستی، فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی است. ما هم به سراغ هادی میرزایی مدیرعامل این صندوق رفتیم تا از نحوه کار، مشکلات موجود بر سر راه و چالش‌های پیش رویش جویا شویم.
آقای میرزایی؛ صندوق احیا و بهره برداری از بنا‌های تاریخی چه کاری انجام می‌دهد و آیا رسیدگی به همه بنا‌های تاریخی برعهده این صندوق است؟
احیا و بهره برداری از بنا‌های تاریخی و فرهنگی به استثنای نفایس ملی برعهده صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی است؛ بنابراین طبق ماده ۱۱۵ قانون محاسبات عمومی کشور و با رعایت اصل ۸۳ قانون اساسی کاخ‌هایی نظیر کاخ مرمر و بنا‌های منحصر به فردی نظیر تخت جمشید جزو بنا‌های متعلق به صندوق نیستند. در واقع عموم بنا‌هایی که خارج از حوزه مورد اشاره است مربوط به تکالیف صندوق می‌شود.
* تعیین کاربری بنا‌های تاریخی در صندوق احیا چگونه و با استناد به کدام موارد قانونی انجام می‌شود؟
صندوق احیا به استناد بند ز ماده ۱۱۴ احکام دائمی قانون برنامه چهارم توسعه کشور به منظور تعیین و اعطای مجوز کاربری و بهره برداری مناسب از بنا‌ها و اماکن تاریخی و فرهنگی قابل احیا از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی داخلی و خارجی ایجاد شده است.
وظایف و اختیارات مندرج در اساسنامه صندوق و بند ج ماده ۱ آیین نامه نحوه انتقال مالکیت آثار قابل احیا که هر دو به تصویب هیأت وزیران رسیده است، اختیار تعیین و تغییر کاربری متناسب با شأن آثار را جزو اختیارات ذاتی و انحصاری صندوق احیا دانسته است.
هدف قانونگذار از تصویب این قانون، احیای ابنیه تاریخی کشور و باززنده سازی آن‌ها توسط سرمایه بخش خصوصی بوده است. بنا‌های تاریخی متناسب با نیازی که امروز در کشور وجود دارد، مرمت می‌شوند و همه آن‌ها با کاربری اولیه خود و متناسب با نیاز‌های روز برای تأمین بخشی از زیرساخت‌های گردشگری احیا می‌شوند.
صندوق احیا در همه بنا‌ها کاربری را با رعایت چارچوب‌ها و حفظ هویت و اصالت آن‌ها تعیین کرده است و در مرحله اجرا نیز با توجه به حضور کارشناسان فنی صندوق و افراد دارای صلاحیت و صاحب نام در شورای فنی، موارد در مرحله مرمت و بهره برداری بررسی و ارزیابی می‌شوند. اما در بعضی موارد بخش‌هایی خارج از صندوق بر خلاف وظایف قانونی و ماموریت هایشان کاربری‌هایی را برای ابنیه تاریخی تعریف می‌کنند که ارتباطی با هویت بنا ندارد. در این میان ما با گسترش تعاملات و تأکید بر وظایف و مأموریت‌هایی که قانونگذار بر عهده صندوق قرار داده است، تمام توان خود را در جهت رفع این نواقص مصروف کرده‌ایم.
در دوره جدید فعالیت‌های صندوق احیا و طی ماه‌های آتی، تقریبأ ۱۰ حمام را با کاربری حمام تاریخی با عنوان مجموعه درمانی و بهداشتی واگذار خواهیم کرد و در بنا‌هایی نظیر خانه پدری جلال آل احمد با اعطای کاربری فرهنگی و آیینی منطبق با شأن و اصالت بنا، آن‌ها را به مراکز فرهنگی تبدیل می‌کنیم.
*آیا نقش صندوق در احیای بنا‌های تاریخی صرفاً منحصر به بنا‌هایی است که پیش از این مجوز واگذاری را از دولت دریافت کرده اند؟
خیر صندوق احیا در گذشته ۲۶۹ بنایی که مصوبه هیأت وزیران را داشت؛ در مسیر واگذاری‌های خود قرار می‌داد، اما در دوره جدید با شناخت کامل از آنچه قانونگذار در بند ز ماده ۱۱۴ قانون چهارم توسعه بیان داشته است، فعالیت‌های این صندوق، احیا و بهره برداری تمامی بنا‌های تاریخی و فرهنگی به استثنای نفایس ملی است.
در این راستا امروز گام‌هایی را با استفاده از ظرفیت شهرداری‌ها و تمامی نهاد‌های ذی ربط از جمله وزارتخانه‌هایی که بنا‌هایی را در اختیار دارند و امکان بهره برداری و مرمت آن‌ها را از محل منابع موجود آن دستگاه ندارد، برداشته ایم و بنا‌های متعلق به آن‌ها با واگذاری به بخش غیر دولتی احیا و مرمت می‌شوند.
*تاکنون چه تعداد بنای تاریخی به بخش خصوصی واگذار شده است؟
در حال حاضر حدود ۹۷ پروژه به بخش غیر دولتی واگذار شده است. در یک ماه آینده ۹۱ بنای تاریخی با چاپ آگهی و انتشار فراخوان عمومی در قالب مزایده عمومی در فرآیند واگذاری حق بهره برداری قرار می‌گیرند. امیدواریم که در آینده با استفاده از ظرفیت و جذب منابع غیر دولتی، گام مهمی در راستای حفظ هویت‌های میان نسلی کشورمان و تأمین بخشی از زیرساخت‌های گردشگری برداشته شود.
*ظاهرا اخیراً بحث حمایت از هنرمندان صنایع دستی و فرش دستباف نیز به اقدامات صندوق اضافه شده است؟
با تصویب ماده ۸ قانون حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی و فرش دستباف با هدف حمایت توسعه و ترویج صنایع دستی و فرش دستباف، صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی به صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی فرهنگی تغییر نام داد و متعاقب آن، دولت مکلف شد تا ظرف ۶ ماه اساسنامه جدید این صندوق را اصلاح و تنظیم کند. این اساسنامه به یاری خدا در اردیبهشت ماه سال جاری با وجود شرایط ویژه‌ای که با شیوع کرونا در کشور حاکم بود، در دستور کار هیأت دولت قرار گرفت. این اساسنامه با تصویب اعضای هیأت دولت در ۲۱ اردیبهشت ماه سال جاری برای تأیید به شورای نگهبان ارجاع شد و ان شاء الله پس از تأیید شورای نگهبان برای اجرا ابلاغ می‌شود و اقدامات صندوق در این حوزه که برنامه‌های آن هم اکنون در حال تدوین است، شروع خواهد شد.
*آیا در تعیین کاربری‌های مزایده پیش رو شاهد تعیین کاربری پذیرایی صرف برای بنا‌های تاریخی خواهیم بود؟
ما اساساً با عنوان مجموعه پذیرایی صرف یا به تعبیری سفره خانه مخالفیم و در واگذاری هایمان به عنوان رویکرد اساسی این اصل را لحاظ کرده ایم. اما طبیعتا، کارکرد پذیرایی به عنوان مکمل کارکرد تعریف شده است و اگر جایی قرار است کاربری فرهنگی و موزه‌ای یا حتی حمام سنتی داشته باشد در کنارش خدمات پذیرایی را هم مثل حمام‌های گذشته ارائه خواهد کرد.
توضیح این نکته ضروری است که در بعضی بنا‌ها افزوده شدن کارکرد پذیرایی متناسب با ماهیت و نقشی است که بنا در سنوات قبل داشته است و تعیین و اعطای کاربری متناسب با نیاز‌هایی که در پهنه سرزمینی وجود دارد، بر مبنای شاخصه‌های مطالعات معماری، پیشینه تاریخی و منطقه‌ای انجام می‌شود؛ بنابراین اینگونه نیست که در جا‌هایی که نیاز به کاربری فرهنگی و پذیرایی وجود نداشته باشد، کارکرد پذیرایی و فرهنگی اعطا شود.
