آذر رجبی: مدتی است که شرایط اقتصادی و تحریم کشور توسط دولت آمریکا باعث ایجاد روند جدیدی از زندگی در بین شهروندان شده است که به حاشیه نشینی شهرت دارد. این معضل به دلیل شرایط بد اقتصادی، خشکسالی، بیکاری و... موجب کوچ جوانان و شهروندان سایر شهرها، روستاها به کلان شهرها از جمله تهران شده است که پیرامون معضلات این پدیده نه چندان نوظهور خبرنگار دیباچه با دکتر شریفی یزدی به گفتگو نشست.
دکتر علیرضا شریفی یزدی روانشناس اجتماعی در گفتگو با خبرنگار دیباچه پیرامون حاشیه نشینی و عوارضی که برای شهروندان دارد، گفت: همانطور که مشخص است برای هر جامعهای یک ساختار وجود دارد تحت عنوان ساختار مرکز و بین پیرامون و پیرامون که هر کشور به لحاظ اقتصادی و قدرت سیاسی در یک مرکز مستقر هستند، مانند کلان شهرها و مرکز استانها که معمولا امکانات اقتصادی، بهداشتی و آموزشی و امکانات فرهنگی و تفریحی در این مراکز تجمیع شده است .
شریفی یزدی ادامه داد: در کشورهای جهان سوم از جمله ایران نحوه توزیع این امکانات متعادل و متناسب با نیاز افراد نیست لذا در برخی جاها این امکانات خیلی رشد دارد و در برخی جاها فاقد این مقوله است هم به لحاظ تامین شغل و درآمد ، هم اقتصاد و امثالمهم ، که به تبع آن روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک و دور افتاده برای کسب درآمد بیشترو برای تحصیلات فرزندان خود، برای دسترسی به امکانات و تسهیلات بهداشتی درمانی، پزشکی و تفریح از مناطق روستایی به مناطق شهری حرکت کنند.
وی تصریح کرد: اما اقتصاد این افراد که از مناطق محروم می آیند یک اقتصاد ضعیف است و به دلیل اینکه نوعا این افراد تخصص لازم که در شهرها مورد نیاز است و می شود این تخصص را به پول تبدیل کرد ندارند، این افراد جذب حاشیه شهرها می شوند. یعنی پدیده حاشیه نشینی نوعا برای مهاجرت هایی است که از مناطق روستایی و دورافتاده به سمت شهرهای بزرگتر انجام می گیرد و آنها چون توان خرید مسکن در شهر را ندارند همچنین توان پرداخت هزینه های اجاره ای مسکن ، بالا در شهرهای بزرگ مثل تهران، اصفهان، شیراز، کرمان و مشهد و امثالهم را ندارند به حاشیه شهرها گرایش پیدا می کنند که شعاعی ۱۵ کیلومتری را شامل می شود و اینجا به صورت ساخت و سازهای غیر قانونی در اماکنی که استانداردهای ساخت و ساز در آنجا رعایت نمی شود، زاغه نشین ها و مناطق فقیر نشین توسط اولین مهاجرشکل می گیرد.
وی با اشاره به اینکه جایگاه فردی که مهاجرت کرده به پایگاهی برای سایر اقوامش تبدیل می شود و این افراد معمولا از مناطق حاشیه در بین روز در مرکز شهر قرار می گیرند و اقداماتی را انجام می دهند، تصریح کرد: نوعا این افراد جذب کارهای سطح پایین شده و دستفروشی و کارگریهای یدی انجام می دهند و گروهی از آنها پس از شلوغی حاشیهها تبدیل به مراکز تولید بزه و جرم خیزی می شوند .
شریفی یزدی ادامه داد: در واقع نوعا مکانی می شوند برای انسانهای معتاد و قاچاقچی خرده پا و سارقین خرده پا که روزها در مراکز شهر به کار جرم اقدام کرده و در آخر شب به مناطق حاشیه گریخته و در آنجا پنهان می شوند.
وی با تاکید بر اینکه نوعا این افراد در تولید و کارهای اقتصادی نقشی ندارند، تصریح کرد: این افراد در کارهای کاذب اسیر دست گروههای جرم خیز می شوند که دارای پول و قدرتند و کوچکتر ها نیز در مراکز شهرها برای تکدی گری یا به صورت کودکان کار یا کودک خیابانی گماشته شده می شوند که همه هم فرزندان خود نیستند و برخی از آنها را نیز اجاره می کنند.
این جامعه شناس تاکید کرد: وقتی این مکانها پایگاه شد افراد اقوام خود را نیز می آورد و کلونی های جغرافیایی شکل می گیرد و در برخی از این نقاط می توان شاهد حضور عده ای که از یک قوم وقبیله هستند بود، که در یک منطقه جمع می شوند و می توان آنها را براساس قومیت ، مذهب و زبانهای محلی دسته بندی کرد . و آنها برای حمایت از یکدگر در مناطق نزدیک با هم جمع می شوند و زندگی می کنند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا راهکاری برای ساماندهی حاشیه نشینی وجود دارد یا خیر گفت: اولین و مهمترین راهکار، بردن خدمات به زادگاه این افراد است، به دلایل مختلف افراد مهاجرت می کنند به مناطق حاشیهای که یکی از مهمترین دلایلی که امروز مردم مهاجرت می کنند مقوله خشکسالی است زیرا بسیاری از روستاهای ما خصوصا در مناطق شرقی ایران به دلیل خشکسالی شدید در حال تخلیه هستند و مردم کوچ اجباری به مناطق شهری دارند.
شریفی ادامه داد: عامل دوم اقتصادی نبودن فعالیت تولیدی درروستا است یعنی مناطق روستایی ما متاسفانه به دلیل اینکه هزینههای تولید کشاورزی بالا است و حمایت بیمهای از محصولات کم است اگر خشکسالی صورت بگیرد کشاورز مقروض به بانک می شود و چیزی برای از دست دادن ندارد و ناچار به مهاجرت است .
وی افزود: راهکار جلوگیری از کوچ اجباری به این شکل که در مناطق روستایی فعالیتهایی صورت گیرد در مرحله اول که تولید اقتصادی در این مناطق افزایش پیدا کند و فرد بتواند در منطقه بماند. گام دوم که در همان مناطق باید صورت بگیرد مساله ارائه خدمات مورد نیاز مثل آب آشامیدنی سالم، برق، تلفن و خدمات بهداشتی درمانی که باید تحت پوشش قرار بگیرد که سیستم مهر ورزی بسیار سیستم مناسبی است که این افراد از این طریق در منطقه خود زندگی نرمالی داشته باشند.
این جامعه شناس در ادامه با اشاره به اینکه برای افرادی که مهاجرت کردند مقابله شدید با شکل گیری حاشیه نشینی صورت گیرد تاکید کرد: جلوگیری از ساخت و سازهای بی رویه در این مناطق و اشاعه کار فرهنگی در این مناطق برای به دام نیافتادن این افراد در کارهای جرم خیز از جمله راهکارهایی است که می تواند مقابل حاشیه نشینی بایستد.
وی در پایان خاطر نشان ساخت : تا زمانی که مسائل اقتصادی را به شکل مناسب و درست در شهرهای کوچک و دور افتاده وروستاها به شکل مناسب تامین شود که نیازها با درآمد همخوان شود طبیعتا همیشه تمایل به مساله مهاجرت وجود دارد و وقتی اینطور باشد همیشه حاشیههای جدید شکل می گیرد .
شریفی یزدی اذعان داشت: جدیدا پس از مشکلات اقتصادی که در سه سال اخیر حادث شده کشور شاهد نوع جدیدی از حاشیه نشینی است که به نام مهاجرت معکوس شهرت دارد،یعنی افراد از شهر به مناطق حاشیه می روند مانند تهرانی هایی که به سمت پرند، فردیس رودهن فردیس کرج و اسلامشهر کوچ می کنند به دلیل اینکه تازه است و جدید است هنوز مطالعاتی روی آسیبهای آن صورت نگرفته است .
