نفیسه صباغی: آيا وادار كردن كودكي كه خود نيازمند مراقبت و حمايت است به ازدواج امري، عقلايي است؟ مدت‌هاست بحث‌هاي زيادي در مورد اين موضوعي يعني ازداج كودكان مطرح شده كه البته برخي آن را قانوني و شرعي مي‌دانند، اما برخي نيز اعتقاد دارند ازدواج در سنين كودكي مي‌تواند مخاطرات بسياري را براي فرد به دنبال داشته باشد و حتي پزشكان بارداري در سنين كم را تهديدي براي سلامت مادر و كودك مي‌دانند. موافقان ازدواج كودكان با استناد به شرع و قانون آن را موجه دانسته و آن را سيره پيامبر مي‌دانند در حالي كه مخالفان اعتقاد دارند ازدواج در این شرایط سنی به لحاظ جسمی، روحی، روانی و اجتماعی مضرات بسیار زیادی برای جامعه و فرد دارد ثانياً اينكه افزايش كودك بيوه‌ها و افرادي كه در سنين كودكي مطلقه شده‌اند نيز مي‌تواند مشكلات بسياري را براي فرد و جامعه ايجاد كند.پروانه سلحشوري نماينده مجلس با اشاره به اينكه کودک همسری هنوز در بسیاری از مناطق کشور وجود دارد. گفته است: 6 درصد دختران در سنین 10 تا 14 سال ازدواج می‌کنند و بسیاری از آنان بعد 30 سالگی در خطر سرطان هستند.

سن ازدواج در قوانين

سن ازدواج در ماده 1041 قانون مدني پيش‌بيني شده، در اين ماده آمده است:«عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر‌قبل ازرسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت‌ مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» هرچند قانونگذار در اين ماده سن ازدواج را براي دختران13 سال و براي پسران 15 سال درنظر گرفته است اما با وجود شروط مندرج در اين ماده، كودكان زير13 و 15سال نيز با صلاحديد والدين مي‌توانند ازدواج كنند .شروطي كه راه را براي ازدواج كودكان هموارتر كرده و بسياري از خانواده‌ها با استناد به اين شرط كودكان خود را راهي خانه بخت مي‌كنند. اين درحالي است كه در اعلاميه‌ جهاني‌ حقوق‌ بشر تصريح‌ شده‌ است‌، «كودك‌ به‌ خاطر نداشتن‌ رشد كامل‌ فيزيكي‌ و ذهني‌ محتاج‌ مراقبت‌ و حمايت‌هايي‌ از جمله‌ حمايت‌هاي‌ مناسب‌ حقوقي‌ قبل‌ و بعد از تولد مي‌باشد»

تدوين طرح كودك همسري در مجلس

با توجه به ريسك بالاي ازدواج‌ در سنين كودكي، فراکسیون زنان مجلس طرحی را در قالب "کودک همسری" تدوين كرد تا بر اساس آن با اصلاح ماده 1041 قانون مدني حداقل سن ازدواج افزایش ‌یابد.در این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده و بدين صورت ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقاً ممنوع خواهد شد.

طيبه سياوشي نماينده فراكسيون زنان مجلس در مورد عواقب ازدواج كودكان به «ديباچه» مي‌گويد: ترک تحصیل، بارداری‌های خطرناک، افسردگی و انزوای اجتماعی، طلاق، اعتیاد و فقر فرهنگی از تبعات ازدواج زود هنگام کودکان است. بنده در همايشي كه چندروز پيش در اين مورد برگزار شده بود نيز اين موضوع را يادآور شدم كه واداشتن دختران کم سن و سال به ازدواج، حرکتی در جهت تضعیف زن و نادیده گرفتن حقوق اوست و قانون باید با آن مقابله کند و زنان نیز با آگاهی، هوشیاری و رشد و معرفت خود در مقابل این‌گونه تعدیات بایستند.

اين نماينده مجلس در پاسخ به اين سوال كه با توجه به اينكه فراكسيون زنان در مورد تغيير سن ازدواج با برخي از علما مشورت كرده و برخي از مراجع نيز نيز در اين زمينه نظر مثبتي داشتند پس دلايل رد اين طرح چه بوده است؟ خاطرنشان كرد: البته مخالفان اين طرح تنها با استناد به دلايل شرعي با موضوع تغيير سن ازدواج مخالف نيستند بلكه نظرات متفاوتي در اين زمينه مطرح مي‌شود. ما در اين طرح سعي داريم با افزايش سن ازدواج، از كودكان حمايت كنيم و مانع از ازدواج‌هايي شويم كه فرد خودش به دليل سن كم حق انتخاب ندارد. نبايد فراموش كينم كه در ماده ۱۰۴۱ مصوبه سال ۱۳۱۳ نیز برای سن ازدواج دختران ۱۵ سال و پسران ۱۸ سال تمام در نظر گرفته شده بود و قبل از سنين 15 و 18 درصورتي كه مصالح اقتضاء کند با پیشنهاد مدعی العموم و رای محکمه ازدواج امکان پذیر بود . ما معتقديم كه ماده فعلي نيز مي‌تواند به ماده 1041 مصوب سال 1313 تغيير كند و ازدواج زير سنن 13 سال براي دختران و 15 سال براي پسران ممنوع شود و بين 13 تا 15 سال با اذن ولي و دادگاه صالحه انجام پذيرد.

اين نماينده مجلس، در مورد سرانجام طرح كودك همسري در مجلس عنوان كرد: طرح اصلاح ماده 1041 قانون مدني يا همان كودك همسري پس از بررسي در كميسيون حقوقي قضايي، رد شد و ما نيز در فراكسيون زنان دلايل رد اين طرح را از رئيس اين كميسيون خواستار شديم كه البته گزارش رد اين طرح بايد به هيات رئيسه ارسال شود تا دردستور كار صحن علني مجلس قرار گيرد.

سياوشي در پاسخ به اين سوال كه عواقب ازدواج كودكان موضوعي است كه بسياري از كارشناسان در مورد آن تاكيد دارند پس چرا برخي همچنان مخالف طرح ممنوعيت كودك همسري هستند تصريح كرد: شما كليپي كه در روزهاي گذشته در مورد ازدواج كودكان پخش را مشاهده كرديد؟ اين طرح موافقان بسياري دارد اما برخي هم با آن مخالف هستند پس در اين زمينه لازم است قانوني در مجلس تصويب ‌شود كه نفع اكثريت جامعه را در بر‌گيرد ما نيز به همين دليل اصرار داريم تا اين طرح كه به صلاح اكثريت جامعه است تصويب شود.

سياووشي در پاسخ به اين سوال كه با توجه به رد اين طرح در كميسيون قضايي مجلس، فراكسيون زنان براي كاهش اينگونه ازدواج‌ها چه اقدامات ديگري انجام خواهد داد؟ تصريح كرد: ما در حال حاضر منتظر ارائه گرازش رد اين طرح توسط كميسيون حقوقي قضايي هستيم با توجه به اينكه اين امر نياز به فرهنگ سازي دارد با طرح موضوعات و مشكلاتي كه ازدواج كودكان به همراه دارد، سعي مي‌كنيم تا حدودي مانع آن شويم. اما در صورتي كه اين طرح در اين مجلس به سرانجام نرسد اميدواريم در مجلس ديگر شاهد تصويب آن باشيم. اما بنده به دليل اينكه علاقه‌‌اي كه به حوزه كودكان دارم و اينكه مطمئن هستم تصويب اين طرح به نفع كودكان جامعه است اين موضوع را پيگيري خواهم كرد.

معاون رییس جمهور در امور زنان: ازدواج كودكان بايد متوقف شود

نبايد فراموش كنيم، همانگونه كه ازدواج به هنگام، رشد و تعالي فرد را به دنبال دارد، ازدواج در سنين كودكي مي‌تواند اثرات ناگوار و مخربي بر كودكان به خصوص دختران بگذارد كه پيامدهاي منفي آن دامن‌گير خانواده و جامعه خواهد بود. در اين راستا طي روزهاي گذشته معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده با اشاره به طرح کودک همسری گفته‌است: این طرح دارای دو بعد مهم است؛ مباحث حقوقی که همه تلاش خود را انجام می‌دهیم همه درباره ازدواج زیر ۱۳ سال متفق القول هستند که باید متوقف شود، چرا که آسیب‌های جسمی و روحی برای کودکان ایجاد می‌کند.در اين زمينه شورای عالی انقلاب فرهنگی آماری ارائه کرده که نشان می‌دهد میزان طلاق در اینگونه ازدواج‌ها بسیار بالاست، لذا لایحه‌ای آماده کردیم که به زودی ارائه خواهد شد. فراکسیون زنان مجلس نیز در تلاش هستند و ناامید می‌شویم.

ابتکار همچنين خاطر نشان كرده‌است: در بعد فرهنگی با علمای اهل سنت و علمای مناطق مرزی نشست‌هایی داشت‌ایم و روی این موضوع تاکید شده است. میان کودک همسری و بازماندگی از تحصیل ارتباط وجود دارد که به طور خاص معاونت زنان و خانواده با آموزش و پرورش در این زمینه در حال فعالیت است و همین مسائل فرهنگی می‌تواند مسائل کودک همسری را کاهش دهد.

نبايد مانع ازدواج دختران 13 تا 16 ساله شويم

اما حجت الاسلام حسن نورزوي سخنگوي كميسيون حقوقي قضايي يكي از مخالفان اين طرح است كه پيش از اين در مورد سن ازدواج گفته است: دختر ۱۵ ساله کودک نیست و آمادگی پذیرش مسئولیت زندگی را دارد و ما باید برای دختران طالب شوهر یک فکری بکنیم نه اینکه مانع ازدواج دیگران هم شویم.

نوروزي در پاسخ به سوال خبرنگار «ديباچه» مبني بر اينكه دلايل كميسيون حقوقي قضايي مجلس براي رد طرح كودك همسري چه بوده است؟ توضيح داد: اولاً اين طرح كودك همسري ،مربوط به كودك نيست زيرا كودك به فردي گفته مي‌شود كه كمتر از 9 سال است و افراد بالاتر از اين سن تا 16 سال نوجوان تلقي مي‌شوند

اين نماينده مجلس خاطرنشان كرد: در اين زمينه ما بررسي‌هاي زيادي انجام داديم و با مشورت از كارشناسان حوزوي و دانشگاهي، سازمان بهزيستي، مركز پژوهش‌ها، مركز تحقيقات قم، مركز آمار ايران و ثبت احوال به اين نتيجه رسيديم كه سن ازدواج به همان ترتيبي كه در قانون مدني پيش‌بيني شده، يعني براي دختران 13 و براي پسران 15 سال، درست است و اگر ما مانع ازدواج دختر 13 تا 16 سال شويم حتماً مشكل ايجاد خواهد كرد.

وي افزود: آمارها نشان داده ازدواج هايي زير 16 سال انجام مي‌شود كمتر منجر به طلاق مي‌شود و تصويب اين طرح سبب خواهد شد كه سن ازدواج بالاتر برود كه اين با سياست‌هاي كلي نظام مبني بر افزايش جمعيت مغاير است. ضمن اينكه ممنوعيت ازدواج در اين سنين سبب خواهد شد دختران زير 16 سال و پسران زير 18 سال به سمت ارضا جنسي بروند كه اين عمل در شرع اسلام حرام است

حجت الاسلام نوروزي با بيان اينكه نظر همه مراجع اين است ازدواج زير 16 سال براي دختران و زير 18 سال براي پسران اشكالي ندارد و شرع مقدس اسلام هم ازدواج در اين سنين را نهي نكرده بلكه تاييد هم كرده‌ است خاطرنشان كرد: اين موضوع در روايات ما نيز آمده است. سيره ائمه ما و بزرگان ما بر همين سن ازدواج بوده است. ضمن اينكه به لحاظ تطبيقي نيز برخي از كشورها اجازه ازدواج در سن پايين‌ را داده‌اند براي مثال كشور فرانسه سن ازدواج 15 سال است. براساس سنت، در كشور اسلامي ما، در اين سال‌ها ازدواج در سنين 13،14،15، سال انجام گرفته و هيچ مشكلي را نيز به دنبال نداشته است. بنابراين استدلال‌ها كميسيون حقوقي قضايي اين طرح را رد كرده است.

نورزوي در پاسخ به اين سوال كه آيا گزارش رد اين طرح به صحن مجلس ارسال شده است خاطرنشان كرد: هنوز اين گزارش به صحن ارسال نشده است اما به زودي حتماً ارسال خواهد شد. كه البته لازم به ذكر است برخي صحبت‌ها و مصاحبه‌ها كار را از چارچوب اصلي خود خارج كرد.

نوروزي در پاسخ به اين سوال كه پزشكان اعتقاد دارند بارداري در سن كم مي‌تواند براي افراد مشكلاتي به دنبال داشته باشد توضيح داد: ازدواج هيچ مخاطراتي براي اين افراد ندارد اما در مورد بارداري نيز بايد گفت حال بهتر است بارداري اتفاق نيفتد اين تصميم بايد توسط خود افراد است گرفته شود.

كودكاني كه قرباني ضعف فرهنگي خانواده‌ها مي‌شوند

در خاتمه بايد گفت ازدواج كودكان كه كارشناسان از آن به عنوان آسيب اجتماعي ياد مي‌كنند واضح و مبرهن است. آمار بالاي كودك بيوه‌ها و كودكاني كه زير 18 سال مهر داغ طلاق بر پيشانيشان حك شده است مي‌تواند معضلي براي جامعه قلمداد شود . كودكاني كه مي‌توانستند با گذراندن روزهاي خوب كودكي و تحصيل، آينده‌اي روشن براي خود و جامعه رقم بزنند با قبول مسئوليت همسري در كودكي كه البته خود سهمي از انتخاب آن نداشته‌اند، قرباني ضعف فرهنگي خانواده‌هايشان مي‌شوند. حال بايد نمايندگاني كه با راي مردم، به خانه ملت راه يافته‌اند تا چه ميزان مي‌توانند از تبعات منفي اين‌گونه ازدواج‌ها بكاهند.