فاطمه شعبانی : در سالهای اخیر اگر گذرتان به شهرهای مذهبی
افتاده باشد، حتما در کنار زائران ایرانی تعداد زیادی از زائران کشورهای دیگر را مشاهده
کرده‌ایدکه به قصد زیارت وارد کشور ما شده اند و در بازارهای شهرهای مذهبی مشغول خرید
سوغاتی هستند. گردشگر مذهبی به کسانی گفته می‌شود که به قصد زیارت و اغلب در
ماههای خاص سال به شهرهای مذهبی سفر می‌کنند. بعضی ها معتقدند حضور این گردشگران
موجب رونق اقتصاد کشور می‌شود و بعضی‌ها نظر کاملا مخالف دارند و حضور این
گردشگران را همراه آسیب های اجتماعی می‌دانند. گردشگر مذهبی موضوع گفتگوی
ما با دکتر« علی اصغر مونسان» معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی
و صنایع دستی است.
درماههای اخیر و درشهرهای مذهبی ماشاهد تعداد زیادی
از گردشگرهای مذهبی هستیم که به قصد زیارت و احیانا گشت وگذار به این شهرها سفرمی کنند
٬در شرایط اقتصادی موجود و با علم به اینکه هرتوریست حداقل هزاروپانصددلار در کشور
میزبان خرج می‌کند٬ حضور گردشگر مذهبی به نفع اقتصاد کشور ما هست یانه ؟
گردشگر مذهبی به عنوان بزرگترین بازار گردشگران ورودی به کشور همواره
تاثیرات فراوانی بر اقتصاد گردشگری و به تبع آن اقتصاد کشور داشته اند. این تاثیر
اقتصادی مضاف بر تاثیرات فرهنگی فراوانی است که موجب گسترش تبادلات و ارتباطات
فرهنگی بین ملت های مسلمان گشته است. با این وجود متاسفانه در ایام گذشته همواره
تصور غلطی در خصوص قابلیت ارزآوری گردشگران مذهبی در جامعه وجود داشته است.
تصوراتی که مخاطبین گردشگری مذهبی را تنها زائرین فقیر ورودی از کشورهای همسایه می‌پندارند.
این برداشت‌ها می‌تواند حاکی از مقایسه این دسته از گردشگران با گردشگران تفریحی و
گردشگرانی که عمدتا با هدف گذران اوقات فراغت سفر می‌کنند، باشد. این در حالی است
که حضور گردشگران مذهبی در کشور علاوه بر افزایش درآمدهای عمومی گردشگری کشور در
قالب حمل و نقل، اقامت و پذیرایی منجر به رونق یافتن سایر گونه های گردشگری نظیر
سلامت، تفریحی، ساحلی، خرید و .. گشته که در کنار بحث زیارت مورد توجه گردشگران
مذهبی ورودی به کشور قرار گرفته اند. از تاثیرات بالفعل اقتصادی این نوع گردشگری
بر اقتصاد کشور می‌توان به طور مثال به توسعه روزافزون زیرساخت های اقامتی، جاذبه
های گردشگری، رونق بازارها و مراکز خرید و فروش شهر مقدس مشهد در سالیان اخیر به
عنوان قطب اصلی گردشگری مذهبی کشور اشاره کرد.
با توجه به جاذبه های گردشگری ایران راهکاری اندیشیده
اید که از پتانسیل گردشگر مذهبی ٬برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور استفاده کنیم؟کاری
که عراق بعد از پایان جنگ تحمیلی و درزمان صدام انجام داد؟
همانگونه که در
سوال مطرح کردید، ایران با وجود حرم امام رضا (ع) در مشهد، حرم حضرت معصومه (س) در
قم، شاه چراغ در شیراز و بسیاری از اماکن مقدس و زیارتگاه های دیگر در سراسر کشور
از جاذبه ها و پتانسیل های مناسبی در زمینه گردشگری مذهبی برخوردار است. هم اکنون
نیز گردشگران مذهبی در میان ورودی های ایران سهم قابل ملاحظه ای دارند که ایجاب می‌کند
اقداماتی در جهت حفظ و گسترش این بازار صورت پذیرد. به همین منظور و در مسیر
اجرایی نمودن منویات مقام معظم رهبری و با توجه به عنایت ویژه ایشان به بحث زیارت
و علی‌الخصوص گردشگران مذهبی ورودی به کشور، کارگروهی تخصصی با موضوع ساماندهی
زوار و گردشگران مذهبی ورودی به کشور (با محوریت زائران عراقی) از سال 1392 در
معاونت گردشگری کشور ایجاد شد که در این کارگروه با همکاری کلیه دستگاه‌ها و ارگان‌های
مرتبط با بحث گردشگری مذهبی، مصوبات و اقدامات قابل توجهی در جهت رفع مشکلات و
ایجاد فرصت های جدید در حوزه گردشگری مذهبی تصویب و اجرا شده است. در حال حاضر نیز
این کارگروه تحت عنوان میز تخصصی کشورهای مختلف از جمله کشورهای گردشگرفرصت مذهبی
مانند عراق بدنبال رفع موانع و مشکلات بازار گردشگری عراق به عنوان بزرگترین بازار
ورودی گردشگری مذهبی کشور است. از سوی دیگر، تفاهم نامه‌های همکاری مشترک به
منظور گسترش سفر گردشگران مذهبی، سلامت و ... از کشورهای عراق و آذربایجان در
سالیان اخیر با طرف های خارجی منعقد گردیده که اجرای موضوعات مورد تفاهم از طریق
برگزاری نشست های ادواری کمیته فنی مشترک در کشورهای طرفین به طور مستمر در دست
پیگیری است.
کشوری مثل عربستان سعودی سالانه میلیاردها دلار
از طریق گردشگر مذهبی کسب می‌کند چرا ما این کار را انجام نمی‌دهیم و از پتانسیل
شهرهای مذهبی مان نهایت استفاده را نمی‌کنیم؟
با توجه به واجب
بودن فریضه حج برای کلیه مسلمانان جهان به عنوان یکی از فروع دین مبین اسلام،
زائرین مکه مکرمه هر ساله بدون نیاز به هرگونه فعالیت بازاریابی و تبلیغاتی توسط
کشور عربستان به آن سفر مذهبی رهسپار می‌گردند و این امر با عنایت به جمعیت 8/1 میلیارد نفری مسلمانان دنیا نشان‌دهنده دلایل اصلی
گستردگی بازار گردشگری مذهبی عربستان است. در واقع بسترسازی جذب گردشگران مذهبی
بیشتر از اینکه متوجه اقدامات کشور عربستان در این حوزه باشد، در سفرهای روحانی و
عقیدتی مسلمانان نهفته است. در مقابل مخاطبان اصلی گردشگری مذهبی ج.ا.ایران جمعیت
شیعیان جهان هستند که تعدادشان بالغ بر 200 میلیون نفر است و در این میان نیز چیزی
در حدود 40 درصد ساکن کشور ایران هستند؛ که این امر حاکی از بازار بالقوه محدودتری
از گردشگری مذهبی در مقایسه با کشور عربستان در کشورمان است. با این وجود کشور
ایران در کنار کشور عراق به عنوان بزرگترین مقاصد گردشگری مذهبی در جهان تشیع به
شمار می‌آیند.
درشهرهای مذهبی چقدر سعی درجا انداختن فرهنگ پذیرش گردشگر شده است؟ مثلا درهتلها
٬وسایل حمل و نقل ،کاسبان بازار....سعی درآموزش زبان عربی یا انگلیسی شده ؟ دوستی تعریف
می‌کرد که مسئول پذیرش درمانگاهی درنزدیکی حرم امام رضا(ع) به زبان عربی تسلط کامل
داشت و خیلی خوب با زائران عرب زبان ارتباط برقرار و راهنمایی شان می‌کرد به نظرم می‌شود
این را به بقیه مکانها هم تعمیم داد
معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی،
صنایع دستی و گردشگری کشور به طور مستمر از طریق تعریف سرفصل های آموزشی و اعطای
مجوز فعالیت قانونی به موسسات آموزشی تخصصی نسبت به آموزش راهنمایان تخصصی گردشگری
مسلط به زبان های مختلف نظیر انگلیسی، عربی، آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی،
اسپانیولی، چینی، ژاپنی، ترکی استانبولی و ... و در نهایت اعطای مجوز فعالیت به
عنوان راهنمای تخصصی گردشگری به آنها اقدام می‌کند. همچنین آموزش‌های تخصصی جهت
اعطای مجوز فعالیت به مدیران فنی آژانس ها و دفاتر خدمات مسافرتی در زمره فعالیت
های این معاونت قرار دارد. به همین دلیل اصولاً گردشگران خارجی در طول سفر به
ایران و در مسیر بازدید از جاذبه های گردشگری کشور، استفاده از خدمات تورهای رسمی
دفاتر خدمات مسافرتی و همچنین بهره گیری از خدمات مراکز اقامتی کشور از این بابت
به مشکلی برخورد نمی‌کنند. در خصوص آموزش های عمومی به مردم جوامع میزبان به منظور
افزایش روحیه تعاملی با گردشگران ورودی به کشور نیز اقدامات مهمی همچون اطلاع
رسانی و آموزش فرهنگ عمومی از طریق برگزاری رویدادهای گردشگری در سراسر کشور، مورد
توجه معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قرار دارد. کما
اینکه با توجه به وجود فرهنگ میهمان نوازی و تکریم مردم هم آئین در میان ایرانیان
و همچنین افزایش شناخت مردم نسبت به اثرات مثبت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و...
ورود گردشگران، فرهنگ پذیرش گردشگر مورد اقبال بیشتر آحاد مردم جامعه در مقاصد
گردشگری مذهبی ایران قرار گرفته است.
گاهی اوقات با افزایش توریست مذهبی شایعاتی از
گوشه و کنار به گوش می‌رسد اصولا توریست مذهبی آسیب دارد؟اگر بله چطور می‌شود جلوی
آسیبها را گرفت بدون اینکه ازتعداد توریست کاسته شود؟
اصولاً آسیب های
ناشی از حضور گردشگران مذهبی در کشور، متمایز از آسیب‌های ناشی از حضور دیگر
گردشگران خارجی نیست و به طور عمومی در کلیه کشورهای جهان ورود هرگونه گردشگر
خارجی می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای جوامع محلی آن کشورها گردد. مشکلات ناشی
از تعارضات فرهنگی، مشکلات امنیتی، زیست محیطی و .... از این نوع هستند.
از سوی دیگر، گردشگران مذهبی عمدتا از
کشورهای همسایه و یا کشورهای دارای فرهنگ و مذهب مشترک با ایران به کشورمان سفر می
کنند و این اشتراکات به تبادلات فرهنگی، تفاهم و تعاملات بیشتر کمک می‌کند. در
واقع با وجود قرابت فرهنگی گردشگران مذهبی به فرهنگ اسلامی مردم ایران، کمترین
مشکلات در بحث عدم تطابق فرهنگی در مواجهه با این نوع گردشگران حادث می‌گردد. با
این وجود و به منظور جلوگیری از هرگونه پیشامد نامطلوب، فیلتر های نظارتی سازمان
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دیگر دستگاه های نظارتی و امنیتی به صورت
مستمر در حال رصد کردن وضعیت این نوع گردشگران همچون سایر تورهای ورودی به کشور
بوده و که خود ضامن کاهش میزان آسیب‌های ورود گردشگران خارجی به کشوراست.
