به گزارش دیباچه، ۱۵ آذرماه امسال بیستمین سالروز درگذشت علی حاتمی - کارگردان و فیلمنامه‌نویس ایرانی - است. او توانست در طول مدت فعالیتش در سینمای ایران، آثاری خلق کند که امضای خودش را داشت و جریان جدیدی را به مخاطبان سینما معرفی کرد. در کنار همه چیزهایی که علی حاتمی را «علی حاتمی» کردند، توجه او به جزییات و موارد جانبی در فیلم‌هایش قابل توجه است. یکی از این ویژگی‌ها، طراحی پوستر برای فیلم‌های او است.

حاتمی طراحی پوستر فیلم‌هایش را به کسانی سپرد که توانستند نشانه‌هایی آشنا برای همه آن‌هایی که فیلم‌های این کارگردان را دیده‌اند، باقی بگذارند. اکنون و در دورانی که سینمای ایران پر از پوسترهای نه‌چندان حرفه‌ای و ضعیف شده، مرور برخی از پوسترهای سینمای حاتمی که جزو ماندگارترین پوسترهای سینمای ایران نیز هستند، خالی از لطف نیست.

شاید امروز آن دغدغه‌ای که طراحان پوستر در گذشته داشتند، دیگر دیده نمی‌شود. پوسترها در آن دوره یکی از مهم‌ترین عوامل جذب مردم به سینما و تماشای فیلم بودند. هنرمندان برای طراحی پوسترها وقت می‌گذاشتند و فکر می‌کردند چه المان‌هایی از فیلم می‌تواند بالاترین حد جذابیت را برای مردم داشته باشد. در آن دوره، حرفی از کپی‌کاری نبود و پوسترها هم در کنار فیلم راوی داستان بودند.

مرور چند پوستر از سینمای علی حاتمی می‌تواند یادآور این نکته باشد که هنوز هم از قدرت پوستر برای زنده نگه داشتن سینما و گیشه‌ها می‌توان استفاده کرد و این‌که چقدر مطرح شدن داستان تکراری کپی پوسترها از نمونه‌های خارجی، به این هنر لطمه زده و جایگاه آن را در سال‌های گذشته از بین برده است.

ستارخان

«ستارخان» یکی از فیلم‌های خاطره‌انگیز حاتمی است. او با دست گذاشتن روی شخصیت یکی از محبوب‌ترین قهرمانان ملی ایران توانست اثری درخور توجه خلق کند. او طراحی پوستر فیلمش را به مرتضی ممیز سپرد و آنچه ممیز با استفاده از رنگ‌ها و نشانه‌هایی ساده ارائه کرد، در ذهن‌ها ماندگار شد.

پوستر «ستارخان» از ماندگارترین آثار ممیز در زمینه‌ی طراحی پوستر برای فیلم است. ممیز در این پوستر چهره‌ی ستارخان را به‌عنوان قهرمان ملی به‌خوبی جانمایی کرده و با المان‌های بسیار ساده، طرحی تأثیرگذار به‌وجود آورده است. اگرچه تنها چهره‌ی ستارخان در پوستر کار شده، اما جانمایی درست، آن را در محور کار قرار داده است.

ممیز علاوه بر طراحی پوستر، طراحی صحنه و لباس این فیلم را نیز برعهده داشت.

کمال‌الملک

شاید یکی از مهم‌ترین تصاویری که از کمال‌الملک به‌خاطر می‌آوریم، فیلمی باشد که مرحوم علی حاتمی آن را با حضور بازیگران مطرح سینما کارگردانی کرد. جمشید مشایخی در این فیلم، نقش کمال‌الملک را بازی کرد و عزت‌الله انتظامی ناصرالدین‌شاه بود.

طراحی پوستر این فیلم را نیز مرتضی ممیز انجام داد. او در این پوستر هم از چهره‌ی اصلی کمال‌الملک و هم جمشید مشایخی که نقش این هنرمند را در فیلم بازی کرد، بهره گرفت. این کار ممیز، مخاطب را برای پذیرش جمشید مشایخی در نقش کمال‌الملک آماده می‌کرد. این پوستر از جمله کارهایی است که در آن از خوشنویسی نیز استفاده شده و نام فیلم که با خط خوش نگاشته شده است، در مرکز پوستر دیده می‌شود.

حاجی واشنگتن

«حاجی واشنگتن» از دیگر آثار ماندگار علی حاتمی است که زندگی حسینقلی‌خان صدرالسلطنه (اولین سفیر ایران در آمریکا) را روایت می‌کند. داستانی غم‌انگیز که با بازی بی‌نظیر عزت‌الله انتظامی برای همیشه در سینما ماندگار شد. پوستر این فیلم را آیدین آغداشلو طراحی کرده است. انتظامی در نقش حسینقلی‌خان در مرکز پوستر قرار دارد و المان‌هایی که در ابعاد کوچکتر، کنار او کار شده‌اند برای همه آن‌هایی که فیلم را دیده‌اند، یادآور سکانس‌های خاطره‌انگیز این فیلم است.

آغداشلو درباره‌ی داستان طراحی این پوستر گفته است: علی حاتمی به من گفت برای فیلم «حاجی واشنگتن» پوستری بکشم. خیلی هم برای من مهم بود که پوستر خوبی بکشم. فکر کردم آنچه می‌کشم نمی‌تواند فقط تصویر خلاصه و فشرده‌ کل مضمون فیلم باشد، بلکه باید داوری خودم را هم ارائه دهم. آن داوری - که به شکل پوستر ارائه شد - همان داوری من است درباره علی حاتمی. در کل فکر کردم حاجی واشنگتن پا شده از ایران رفته آمریکا، آنجا که مستقر نشده، از ایران هم در حقیقت تبعید شده. شخصیت اصلی و تاریخی اولین سفیر ایران در آمریکا که - در فیلم حاتمی نیمه‌تاریخی شده! - هم به آمریکا فرستاده تا دفع شر شود و نمی‌خواستند در دربار بماند. او وسط زمین و هوا معلق مانده است، نه اینجایی است و نه آنجایی. پس انتظامی را کشیدم در حالی که وسط زمین و هوا معلق است. او در هوا رها شده است.

مادر

شاید کمتر کسی در میان علاقه‌مندان به سینما باشد که فیلم «مادر» علی حاتمی را ندیده باشد و با بازی‌های بازیگران این فیلم خاطره نساخته باشد. «مادر» از خاطره‌انگیزترین فیلم‌های سینمای ایران است که دیالوگ‌های آن بسیار مشهور شد و بر سر زبان‌ها افتاد. پوستر این فیلم نیز کار مرتضی ممیز است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فیلم حاتمی، بازی‌های ماندگار بازیگران آن است. به همین دلیل، ممیز فرزندان مادر را در پوستر آورده و مادر را که شخصیت اصلی و محوری فیلم است و فرزندان به‌خاطر او کنار هم جمع شده‌اند، در مرکز کار قرار دارد. ممیز تصویر رقیه چهره‌آزاد (بازیگر نقش مادر) را در حالتی آرام در پوستر قرار داده و به مخاطب این را رسانده که همه چیز حول محور این شخصیت در فیلم اتفاق می‌افتد.