نشست تخصصی «نقشه نفوذ شبکه ماهواره‌ای جِم (GEM) با موضوع سبک زندگی ایرانی - اسلامی» امروز - یکشنبه - با حضور دکتر جعفر عبدالملکی (رییس مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما) و حامد معینی پناه (مدیر گروه رصد و پایش مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
دیباچه:
در این نشست نکاتی درباره‌ی بررسی چگونگی نفوذ شبکه ماهواره‌ای جم بر سبک زندگی ایرانی اسلامی مطرح و نقطه نظرات حاضران در این جمع بیان شد.
ایسنا نوشت جعفر عبدالملکی در بخشی از صحبت‌هایش در این نشست با اشاره به بحث مهاجرت بازیگران ایرانی به شبکه فارسی‌زبان جم یادآور شد: بازیگران و مجریان هر کشور از طریق رسانه کشور خودشان چهره می‌شوند و حتما باید یک قوانین پشتیبانی‌شده وجود داشته باشد و بازیگران و گویندگان و مجریان این تعهد را به نظام فرهنگی خودشان بدهند که با هیچ جای دیگر قرارداد نبندند. حتی شبکه‌های خارجی هم به بازیگران و گویندگان‌شان این اجازه را نمی‌دهند که به راحتی با جاهای دیگر قرارداد ببندند. اگر یک قوانین پشتیبانی‌شده‌ای وجود داشته باشد افراد به راحتی نمی‌توانند به کشورشان پشت کنند.
رییس مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما همچنین خاطرنشان کرد: همواره تلاش می‌کنیم که ایراداتمان را برطرف کنیم و آنقدر سعه صدر داریم و انتقادپذیر هستیم که ضعف‌هایمان را هم قبول کنیم.
شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان را رصد می‌کنیم
عبدالملکی در ادامه همین صحبت‌هایش به فعالیت شبکه فارسی‌زبان جم و کنترلی که سازمان صداوسیما روی این شبکه دارد اشاره کرد و گفت: ما در مرکز تحقیقات سابق و اکنون در مرکز پژوهش افکار فعلی سازمان صداوسیما یکسری از وظایف داشتیم و داریم و آن بحث شناخت رسانه‌های جدید است. بر این اساس ما واحدی به نام رصد و پایش در سازمان صداوسیما تعریف کردیم که مدام به شکل سیستماتیک بر روی عملکرد ماهواره‌ها و رسانه‌های جدید متمرکز شود. بر اساس آسیب‌شناسی که انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که خیلی از مدیران ارشد فرهنگی ما ماهواره نمی‌بینند و بعضا همین مدیران منتقد کارهایمان هستند؛ البته ناگفته نماند که مدیران ارجمند به دلیل مشغله‌های کاری خودشان و بعضا در کنار این موضوع به دلیل اعتقادات دینی ماهواره نمی‌بینند. بر این اساس، برنامه‌ریزی کردیم که ماهانه شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای را رصد کنیم تا ببینیم آنها چه کار می‌کنند. ما در تصمیم‌گیری جدید لایه‌های ژرف‌تر این قضیه را مشخص کردیم تا به اهداف غایی این شبکه‌ها برسیم و مطلع شویم که این شبکه‌ها برای خودشان چه تکنیک‌هایی ترسیم کرده‌اند؛ به عنوان مثال ما برنامه «پرگار» شبکه بی‌بی‌سی را بررسی کردیم و در نهایت بعد از فرمایشاتی که مقام معظم رهبری در بحث نفوذ داشتند، تعریفی تحت عنوان نقشه نفوذ انجام دادیم و آن را به شکل یک کتاب طراحی کردیم. این کتاب با رویکرد ژرفانگر و عمقی‌نگر می‌تواند ابعاد مختلف شبکه جم را نشان دهد.
جِم ارزش‌های ما را تحت تأثیر قرار داده است
او همچنین اضافه کرد: سال 86 بود که شبکه فارسی‌زبان جم به عنوان شبکه اصلی مطرح شد و سریال‌هایی را پخش می‌کرد که خیلی قابل توجه نبودند و ضعیف بودند اما به مرور زمان این شبکه به شکل مجموعه ورود پیدا کرد و فرهنگ ایرانی - اسلامی را هدف قرار داد. اکنون 19 کانال در این شبکه وجود دارند که به شکل تخصصی و عمومی فعالیت می‌کنند. شبکه جم به شکل مجموعه‌ای از کانال‌ها روی سبک زندگی ایرانی-اسلامی تمرکز کرده است و ارزش‌های ما را تحت تأثیر قرار داده است. ترغیب فردگرایی، بحث خیانت، پررنگ‌کردن بعد فردی، روابط آزاد زن و مرد، روابط نامشروع قبل از ازدواج، عشق مثلثی، ترویج کینه و انتقام، بارداری قبل از ازدواج و ... از جمله موضوعاتی است که شبکه جم به شکل آزاد به آنها می‌پردازد. همچنین این شبکه در بحث فیلم و سریال‌هایی که در گروه کودک و نوجوان طراحی کرده است مسائلی چون ترویج مدگرایی، پنهان‌کاری از بزرگ‌ترها، ترویج همجنس‌بازی، تقابل با والدین، رسیدن به عشق به هر قیمتی، ترویج درگیری و خشونت، ترویج خوشگذرانی، رابطه آزاد دختر و پسر و... از جمله آسیب‌هایی است که این کانال در بخش کودک و نوجوان به خانواده‌ها می‌رساند.
عبدالملکی در ادامه صحبت‌هایش اظهار کرد: شبکه جم در قالب برنامه‌های مستند که خیلی هم مورد توجه قرار دارد، مباحثی چون القای ناکارآمدی دین، ترویج سبک زندگی غربی، بالندگی فرهنگ غرب و تناسب آن فرهنگ با نیازهای روز جامعه را منتقل می‌کند. این در اخبارش از نرم خبر بیشتری استفاده می‌کند و کل بخش‌های خبری‌اش به همین شکل طراحی شده است و معمولا ما اخبار بدی از شبکه جم نمی‌بینیم و بیشتر اخبار مثبت و امیدوارکننده و در عین حال خنثی را منتقل می‌کنند. پرهیز از تحریک حس دافعه مخاطبان، عدم ورود به مسائل اختلافی در حوزه سیاست و پرداختن گسترده به نرم خبر از جمله بخش‌هایی است که در بخش خبری این شبکه دیده می‌شود.
عبدالملکی در همین زمینه بیان کرد: و اما در بخش موسیقایی شبکه جم می‌توان این نکات را بیان کرد که عمدتا موسیقی‌هایی که ما نمی‌توانیم آنها را پخش کنیم، مدام از شبکه جم پخش می‌شود و در این بخش به شکل مستقیم بحث قبح‌زدایی از خطوط دینی، عادی‌سازی استفاده از مصرف مشروبات و روابط آزاد زن و مرد را به تصویر می‌کشد.
او ادامه داد: یکی دیگر از برنامه‌هایی که خیلی برای شبکه جم مهم است، بخش آشپزی است که در این بخش هم مسائلی چون اسراف، قبح‌زدایی از غذاهای حرام، لذت‌گرایی، ترویج خوراک غیربومی و مادی‌گرایی را با خود به همراه دارد، همچنین در حوزه سلامت و زیبایی که خیلی به آن تأکید شده است عمده توجه این شبکه به تجمل‌گرایی، ترویج مصرف‌گرایی و... است. بر این اساس می‌توان گفت در کل تمام بخش‌های شبکه جم اعم از خبری، موسیقی، فیلم و سریال، آشپزی و همه مکمل یکدیگر و با ارزش‌های جامعه ما در تعارض هستند.
شبکه جم تابوهای ما را می‌داند
عبدالملکی در بخشی دیگر از سخنانش در این نشست به این نکته اشاره کرد که شبکه جم دقیقا تابوهای ما را می‌داند.
او در ادامه مطلب بالا گفت: به عنوان مثال شبکه جم می‌داند که عطش به موسیقی یکی از خلأ‌های کشورمان است و این شبکه هم خواست مردم را می‌داند. بر این اساس تأثیرگذاری این شبکه تا حدی پیش رفته است که حتی برخی از خانواده‌های سنتی هم در حال حاضر شبکه جم را تماشا و از آن تعریف هم می‌کنند. به همین خاطر عمومیت یافتن این شبکه در جامعه یکی از طرح مساله‌هایی بود که ما به آن توجه کردیم.
رییس مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما در پایان صحبت‌های خود اظهار کرد: ما باید این شناخت را پیدا کنیم که شگرد این شبکه رقیب چیست. به نظرم عرصه رقابت این است که کدام یک می‌توانند نفوذ بیشتری داشته باشند. ما باید چکار کنیم و جلوه‌های زیباشناختی پیام باید حائز چه ویژگی‌هایی باشد تا بهترین اثر را داشته باشیم. در هر صورت هر رسانه‌ای فی‌النفسه به دنبال تأثیرگذاری مخاطبانش است تا به اهدافش برسد. ما باید دنبال راهکاری باشیم تا بهترین آثار را داشته باشیم.
رفتار جم منافقانه است
حامد معینی‌پناه، مدیر گروه رصد و پایش مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما که در این نشست حضور داشت نکاتی را در زمینه نفوذ شبکه ماهواره‌ای جم بیان کرد.
وی در ابتدا گفت: شبکه جم از سال 86 شکل گرفت و کمابیش به مرور زمان تغییراتی داشت. این شبکه یک کار جالبی که کرد این بود که جم اسپرت و تراول را با هم ادغام کرد و از آنجا بود که ما کمی حواس‌مان به شبکه جم رفت که ببینیم آیا این تغییراتش را ادامه می‌دهد یا خیر. تا اینکه مرداد 94 بود که سه شبکه جدید در کانال جم به راه افتادند و یکی از آنها جم عربی بود که شکل گرفت. همچنین به مرور زمان شبکه‌های دیگری به کانال جم اضافه شد و در نهایت اکنون جم برای خودش 19 کانال شکل داده است و برخی از برنامه‌هایش هم جذاب است و در عین حالی که از مسائل جنسی دور است و شاید خانواده‌ها اصلا نتوانند از این شبکه‌ها ایراد بگیرند اما این شبکه در برخی جاها به شکل کاملا حرفه‌ای و زیرپوستی و غیرمستقیم به برخی مسائل می‌پردازد. کار دیگر شبکه جم تولید بخش‌های خبری‌اش است. این شبکه در بخش اخبار اشاره‌ای به قتل و کشتار، حوادث و اخبار بد نمی‌کند و این اخبار را به بیننده انتقال نمی‌دهد که شاید مخاطب از همین وجه خبری لذت ببرد و اخبار این شبکه را دنبال کند. جالب است که شبکه جم یک بخش خبری برای بانوان راه انداخته و در این بخش برای بانوان الگوسازی می‌کند.
وی سپس در ادامه صحبت‌هایش توضیحاتی را درباره بخش‌های مختلف کتاب «نقشه نفوذ» که به سردبیری خودش طراحی شده است، ارائه داد.
معینی پناه همچنین با اشاره به مهاجرت بازیگران و کارگردانان ایرانی به شبکه جم تصریح کرد: ساخت سریال‌هایی با حضور بازیگران و کارگردانان ایرانی در شبکه فارسی زبان جم زنگ خطر است.
او در پاسخ به اینکه به شبکه‌های فارسی زبان جم و VOA چه نمره‌ای می‌دهد، گفت: شبکه‌هایی مثل VOA تخصص‌های خودشان را دارند و نمی‌توان با شبکه‌های دیگر مقایسه کرد اما ما می‌بینیم که شبکه جم انگار دارد با صداوسیما موازنه‌ای برقرار می‌کند. جالب است که این شبکه حتی در هفته دفاع مقدس هم برنامه‌هایی طراحی کرد و در این برنامه‌ها رفتن رزمندگان را نشان می‌داد که همسرانشان گریه می‌کردند و حتی از صدای آقای آهنگران هم استفاده کرد. اما در نهایت در طول سال دیگر نه به شهدا کاری دارد و نه به امام حسین (ع)؛ این رفتار منافقانه در شبکه جم کاملا آشکار است.
معینی پناه در پایان صحبت‌هایش خاطرنشان کرد: ما از سال 89 تا به حال بر روی تمام شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای تمرکز کرده‌ایم که چه کارهایی می‌کنند که توانسته‌اند تأثیرگذار باشند و این تحقیقات‌مان را ادامه می‌دهیم.
در نشست تخصصی نقشه نفوذ شبکه ماهواره‌ای جم چند تن از پژوهشگران و دانشجویان حضور داشتند و نقطه نظرات خود را در این زمینه بیان کردند. همچنین آنها خواستار این شدند که سازمان صداوسیما راهکاری در این زمینه داشته باشد.
