هنوز چند روز از قتل «ستایش قریشی» نگذشته، اما میتوان چهرهی او را در شهر دید؛ چهرهای که به نشانهی همدردی و اعتراض توسط هنرمندان خیابانی روی دیوارهای شهر نقش بسته است.
دیباچه :
گرافیتی سالهاست که زیر پوست شهر نفس میکشد. هنری که هنرمندان آن با چهرههایی ناشناخته و اسمها و امضاهایی عجیب، اعتراض خود را به مسائل مختلف نشان میدهند. با این حال، مدتی است که واکنش هنرمندان خیابانی در تهران نسبت به اتفاقات تلخ و تأثیرگذار جامعه، سرعت بیشتری به خود گرفته است. آنها در مدت کوتاهی پس از رسانهای شدن اینگونه اتفاقات، طرحهای گرافیتی مربوط به آن را روی دیوارهای شهر نقش میزنند.
یکی از این موارد، اتفاق تلخی است که برای یک کودک افغان افتاد؛ ستایش قریشی که توسط یک نوجوان 17 ساله مورد تعرض قرار گرفت و به قتل رسید، مدت کوتاهی پس از مرگ، با چهرهی کودکانه و معصومش به شهر برگشت و مردمی که هر روز از خیابانها عبور میکردند، یکبار دیگر روایت تلخ زندگی او را در ذهنشان مرور میکنند.
ایسنا نوشت در گرافیتی، دیوارهای شهر بوم نقاشی هستند. گرافیتی را در دستهی دیوارنویسی مردمی جا میدهند. از دههی 70 با ظهور موسیقی رپ در ایران، گرافیتی نیز روی دیوارهای شهر جان گرفت. اعتراض به مسائل اجتماعی و طرح چهرههای معروف و محبوب، از مهمترین موضوعهای گرافیتی هستند. هنرمندان گرافیتیکار معمولا هویت خود را به دلایل امنیتی مخفی نگه میدارند و بهصورت ناشناس کار میکنند. البته بعضی از طرحهای گرافیتی که در آنها به مسائل خاصی اعتراض میشود، در بیشتر کشورهای دنیا، به سرعت از دیوارهای شهر پاک میشوند و اثری از آنها باقی نمیماند.
هنر در ایران بیشتر به گالریها و نمایشگاههای هنری محدود میشود؛ فضایی که بهنظر میرسد با رشد گرافیتی و هنر خیابانی در سالهای اخیر، در حال شکستن است. اکنون مردم شهر با عبور از مسیرهای هر روزهی خود برای رسیدن به مقصدشان، با طرحهایی روبهرو میشوند که ذهن آنها را برای دقایقی به خود مشغول میکند.
در سالهای گذشته، هنرمندان گرافیتیکار ایران با نامهای مستعار به کار خود ادامه داده و برخی از آنها نیز به شهرت رسیدهاند. بیشتر نقاشیهای گرافیتی در تهران در منطقهی شهرک اکباتان هستند و همواره بین هنرمندان خیابانی تهران و شهرداری این منطقه مشکلاتی وجود دارد. برخی هنرمندان خیابانی در کنار کارهای خود امضا دارند، اما برخی از آنها طرحهایشان را بدون امضا میزنند و مخاطبان نامی از طراح اثر در کنار آن نمیبینند.
از زمانی که شبکههای اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام مورد توجه مردم قرار گرفتهاند، طرحهای گرافیتی نیز در مدت کوتاهی دیده میشوند و بارها توسط مخاطبان این شبکهها به اشتراک گذاشته میشوند. در واقع برخی از این طرحها، پیش از اینکه در شهر دیده شوند، هزاران نفر آنها را در شبکههای اجتماعی به اشتراک میگذارند.
بهنام کامرانی - هنرمند هنرهای تصویری و استاد دانشگاه - دربارهی رشد هنر گرافیتی در ایران و توجه هنرمندان این حوزه به مسائل اجتماعی روز، اظهار کرد: گرافیتی اصولا یک هنر خیابانی معترض و کار آن، نقد و نهیب زدن است. این هنر در همهی دنیا همین شکل اعتراضی را دارد و جنبههای اجتماعی و اتفاقات را با نگاهی معترض روی دیوارهای شهر منعکس میکند. از این نظر، گرافیتی را میتوان هنر مثبتی دانست، اما گاهی که گرافرها روی اموال عمومی و دیوارهایی که متعلق به دیگران هستند طرح میزنند، گرافیتی جنبهی وندالیسم هم پیدا میکند. در اینگونه موارد معمولا دیوارها از طرحهای گرافیتی پاکسازی میشوند.
او ادامه داد: گرافیتی یک نقد تصویری است و در فضایی غیررسمی به حیات خود ادامه میدهد. در سالهای اخیر، گرافیتیهای ایران عناصر خاص هنر ایران و نوعی هویتیابی را در کارهایشان دنبال میکنند. اگرچه گرافیتی هنری جهانی است، اما گاهی ویژگیهای منطقهای به خود میگیرد، مثل کارهای گرافیتی برزیل و ژاپن. اگرچه طرحهای گرافیتی در همه جای دنیا عناصر مشترکی دارند، اما بهتازگی جنبههای مفهومی و منطقهای در آنها نمود بیشتری پیدا کرده است.
این هنرمند همچنین بیان کرد: گاهی هنرمند گرافیتی از عناصر شهر برای زدن طرحها استفاده میکند. مثل یکی از کارهایی که «بلکهند» در تهران انجام داده و روی پلههای پل عابر طرحی از مینهای جنگی زده است. هنرمند در این طرح، از مکان بهصورت هوشمندانه استفاده کرده است.
کامرانی ادامه داد: در برخی کشورها مثل ایتالیا، برای جلوگیری از مخدوش شدن چهرهی مکانهای عمومی شهر توسط طرحهای گرافیتی، مکانهایی را به هنرمندان اختصاص دادهاند تا طرحهایشان را روی دیوارهای آنجا پیاده کنند. همچنین ممکن است بهصورت سفارشی کارهایی را از گرافیتیکارها بخواهند که برای زیباسازی شهر انجام شود.
این مدرس رشته هنر در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه گرافیتی به جنبههایی از هنر معاصر نیز راه پیدا کرده است، گفت: در حال حاضر این هنر از حالت تمامحاشیهای خارج شده و جنبههایی از آن را میتوان در هنر معاصر دید. هنرمندانی هستند که گرافیتی کار نمیکنند، اما از این هنر در نقاشیهایشان بهره میگیرند.
کامرانی اضافه کرد: معمولا گرافیتیها بهدلیل غیررسمی بودن هنرشان، میخواهند ناشناس بمانند و از امضاهایی برای کارهایشان استفاده میکنند که شناخته نشوند. با این حال، ورود گرافیتی به هنر معاصر، مرز آن را با هنر در جریان کمرنگ کرده و مرزها و تعاریف حالت سیالی به خود گرفتهاند.
