زهرا شفاعی: «صنایع دستی ایران حال و روز خوبی ندارد» این جمله کلیشه‌ای در سال‌های اخیر متولیان را برآن داشته تا دست به تصمیمات و اقداماتی بزنند تا این صنعت روبه افول را روحی دوباره بخشد. گاهی برای تولیدکنندگان صنایع دستی تسهیلاتی اندیشیده‌اند و گاهی برای مقابله با آفت این صنعت یعنی «قاچاق»، دست به وضع قوانین یا ابلاغ دستورالعمل‌هایی زده‌اند. آخرین اقدام در این رابطه به دستورالعمل علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌شود. در این دستورالعمل یگان حفاظت قانونا دستگاه کاشف است و می‌تواند محموله‌های قاچاق صنایع دستی و میراث فرهنگی را کشف و ضبط کند. اما سوال اینجا است که این یگان کجا و چگونه مانع ورود محصولات قاچاق به کشور می‌شود، آیا می‌تواند مرزهای آستارا و بوشهر را کنترل کند؟

بازگانانی که به هنر ایرانی صدمه می‌زنند

آنچه قاچاق محصولات صنایع دستی برای قاچاقچیان این محصولات دارد، سودی است که نهایت نتیجه‌اش چیزی جز ضربه زدن به صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران و رسیدن محصولات بی‌کیفیت به مصرف‌کنندگان ایرانی نیست. شهرام امیری کارشناس صنایع دستی، درباره وضعیت قاچاق صنایع دستی به «دیباچه» می‌گوید: در ایران تعدادی بازرگان سودجو وجود دارد که کشوری مانند چین را برای سفارش صنایع دستی ایرانی با کیفیت و قیمت پایین‌تر انتخاب می‌کنند، تا بتوانند با هزینه پایین به سود بالایی دست یابند، اما از آنجایی که چینی‌ها ماهیت صنایع دستی ایرانی را به خوبی نمی‌شناسند می‌توان گفت نه تنها کالاهای آنان از لحاظ کیفیت نامناسب است بلکه قطعا به لحاظ طرح و شکل صنایع دستی قاچاق با صنایع دستی اصیل ایرانی متفاوت است. امیری می‌گوید: بازرگانان سودجو بیشتر از هر موضوعی به درآمد بیشتر خود فکر می‌کنند، و این موضوع موجب می‌شود تا به راحتی بتوانند صنایع دستی بی‌‌کیفیت را وارد کشور کنند.

قاچاق صنایع دستی به بهانه خرید سوغاتی

اما موضوع قابل توجه اینجاست که چگونه می‌توان صنایع دستی قاچاقی را به راحتی وارد ایران کرد؟ او در این رابطه می‌گوید: بخشی از صنایع دستی از طریق مسافران به بهانه‌های متفاوت مثل خرید سوغاتی وارد ایران می‌شود، اما در بحث ورود عمده صنایع دستی نمی‌توان این گونه عمل کرد و بیشتر از راه دریا با کشتی قاچاق می‌شود، چرا که اگر قاچاقیان بخواهند صنایع دستی را از طریق هواپیما به ایران آورند باید هزینه زیادی را پرداخت کنند. این کارشناس می‌گوید: صنایع دستی چینی از کشورهای دیگر مثل ترکیه، گرجستان و.... هم به ایران می‌آید، و این امکان وجود ندارد که یک مرز خاص را کنترل کرد تا مانع قاچاق صنایع دستی شوید، به طور مثال بیشتر صنایع دستی که وارد کشور می‌شود از شهرهای آستارا و بوشهر است. امیری می‌گوید: بازرگانانی که دارای کارت بازرگانی هستند گاهی به اسم مواد اولیه صنایع دستی را از کشورهای دیگر می‌آورند، و نکته جالبی که وجود دارد سازمان صنایع دستی که متولی این امر محسوب می‌شود متاسفانه توانایی جلوگیری از ورود کالای غیر مجاز را ندارد، همچنین باید گفت تاکنون نتواستند در این زمینه به خوبی عمل کنند.

قانونی وضع شده که به خوبی عمل نمی‌کند

برای حفظ صنایع دستی و هنر ایرانی باید با منفعت طلبانی که کسب سود را دغدغه اصلی خود می‌دانند مقابله کرد، همچنین باید سازمان میراث فرهنگی دست به کار شود تا بیش از این هنر ایرانیان در معرض خطر قاچاق قرار نگیرد. امیری می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی برای مبارزه با قاچاق صنایع دستی، اقداماتی انجام داده است، و چند قانون وضع کردند که این قوانین به تصویب مجلس هم رسید است. او می‌گوید: طبق قوانین وضع شده در اماکن میراث فرهنگی و گردشگری اجازه فروش صنایع دستی خارجی وجود ندارد، اما این موضوع فقط در محدوده فرهنگی و گردشگری داخلی ایران است البته اکثر مواقع هم رعایت نمی‌شود. برای مثال اگر فردی مغازه‌ای را در کاروانسرا با هزینه بالا اجاره کند برای کسب درآمد مناسب گاهی رو به سوی صنایع دستی قاچاق می‌آورد تا بتواند امور خود را بگذراند.

مبادله کالا با کالا

تحریم‌های که بر علیه ایران وجود دارد نه تنها مردم کشور را درگیر خود کرده بلکه این بار دامن‌گیر صنایع دستی هم شده است. وی می‌گوید: تحریم‌های موجود در ایران باعث شده تا بازرگانان به مبادله کالا با کالا بپردازند، برای مثال فرش ایرانی را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند و در قبال آن اجناس چوبی آن کشور را دریافت می‌کنند. این کارشناس می‌گوید: در ایران قانونی برای مبارزه با قاچاق صنایع دستی وجود ندارد اما در کشوری مانند ترکیه این قانون وجود دارد، برای مثال اگر صنایع دستی هر کشوری در نمایشگاه‌های ترکیه وجود داشته باشد بعد از به پایان رسیدن دوره نمایشگاه باید صنایع دستی به کشور مقصد باز گردد. امیری درباره استقبال فروشندگان داخلی از صنایع دستی قاچاقی می‌گوید: فروشندگانی که مجوز فروش صنایع دستی را از سازمان صنایع دستی اخذ کرده‌اند قوانین را رعایت می‌کنند، و سازمان میراث فرهنگی هم بر کار آنان نظارت دارد. وی در ادامه می‌گوید: اما کسانی که مجوز را از اتحادیه‌های صنفی دریافت می‌کنند استقبال خوبی از این صنایع دستی دارند، و متاسفانه هیچ راه‌کاری برای ممنوعیت خرید و فروش غیر مجاز صنایع دستی وجود ندارد. امیری می‌گوید: در نمایشگاه‌های صنایع دستی که سازمان میراث فرهنگی برگزار می‌کند گاهی اوقات صنایع دستی چینی به چشم می‌خورد و این موضوع باعث تاسف است.