دیباچه: بعدازظهر روز گذشته (یک‌شنبه سی و یکم مرداد) در تازه‌ترین برنامه از جلسه‌های نمایش فیلم که در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند برگزار می‌شود، ابتدا فیلم مستند «معصومه» به کارگردانی سونا مقدم به نمایش درآمد و سپس این فیلم با حضور «عادل مقدس» از نظر حقوقی مورد کارشناسی قرار گرفت.
به گزارش
دیباچه از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدا ناصر صفاریان، مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم با اشاره به حضور معصومه عطایی و مهناز کاظمی (از قربانیان اسیدپاشی) در میان تماشاگران، از سونا مقدم که در فیلم خود به این موضوع پرداخته خواست تا درباره‌ی نحوه‌ی جذب خود به این سوژه توضیحاتی ارائه کند.
مقدم که عمده فعالیت‌های خود را در حوزه‌ی زنان و کودکان انجام داده در این‌باره گفت: «سال 91 در خیابان ولی‌عصر تهران به طور اتفاقی با صحنه‌ی ابراز خشونت یک مرد نسبت به همسرش روبه‌رو شدم و زمانی که با کمک چند نفر از عابران موفق شدیم آن زن را از ضرب و شتم همسرش نجات دهیم، از خودم پرسیدم چه اتفاقی رخ می‌دهد که بعضی مردها به خود اجازه می‌دهند در اماکن عمومی و در مقابل چشم همه به همسر خود توهین کرده و آن‌ها را زیر مشت و لگد بگیرند؟! وقتی به خانه رسیدم در اینترنت به دنبال مقاله‌هایی درباره‌ی موضوع خشونت علیه زنان در ایران گشتم و در نهایت به سوژه‌ی اسیدپاشی رسیدم که متاسفانه در کشور ما از سال 1337 به این‌سو بارها و بارها قربانیان متعددی را در کام خود فرو برده است.»
سونا مقدم که پیش از این فیلم نیمه‌بلند و داستانی «آدم و دو حوا» و مستندهایی درباره‌ی کودکان سرطانی و هم‌چنین گنبد سلطانیه‌ی زنجان را در کارنامه‌ی خود ثبت کرده افزود: «این تحقیقات اینترنتی نخستین جرقه‌ی ساخت این فیلم بود که کمی بعدتر با ملاقات تعدادی از پزشکان کامل‌تر شد و البته به همه‌ی این‌ها بیفزایید تحقیقات میدانی، پیدا کردن کسانی که قربانی اسیدپاشی بوده‌اند و انجام گفت‌وگو با این افراد را که می‌توان گفت ساختمان مستند «معصومه» را شکل دادند.»
بخش بعدی به صحبت‌های کارشناس حقوقی حاضر در جلسه اختصاص داشت. عادل مقدس که در سال‌های اخیر مشاوره‌ی حقوقی تعدادی از آثار سینمایی از جمله فیلم در حال نمایش «لانتوری» را برعهده داشته، با تشکر از فیلم‌سازانی نظیر سونا مقدم و رضا درمیشیان که در زمینه‌ی مسائل مربوط به حقوق بشر فیلم می‌سازند به جسارتِ فعالیت کردن در این حوزه اشاره کرد و گفت: «از آن‌جا که مقوله‌ی فرهنگ در زمینه‌ی جامعه‌شناسی و جرم‌شناسی، عنصر مهمی به حساب می‌آید، اگر بخواهیم به‌صورت زیربنایی به حل برخی معضلات اجتماعی نظیر اسیدپاشی بپردازیم باید بپذیریم راه دیگری به جز فرهنگ‌سازی وجود ندارد.»
وی سپس با اشاره به سینما به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر در زمینه‌ی فرهنگ‌سازی گفت: «متاسفانه در سال‌های اخیر با نمایش بخش‌های سیاه و تاریک جامعه‌ی ما مخالفت می‌شود و برخی معتقدند انجام این کار مترادف با سیاه‌نمایی است. در حالی که نشان ندادن واقعیت‌هایی نظیر اسیدپاشی سیاه‌نمایی است نه نشان دادن آن.»
مقدس که به تازگی وکالت خانواده‌ی زنده‌یاد عباس کیارستمی را نیز پذیرفته گفت: «اخیراً آماری منتشر شده که نشان می‌دهد در طول کم‌تر از سه سال حدود نهصد نفر به‌عنوان قربانیان معضل اسیدپاشی شناخته شده‌اند و این رقم جدا از سیاه بودن چنین آماری، فراگیر بودن این موضوع در جامعه‌ی ما و رقم بسیار بالای آن از نظر جرم‌شناسی را نیز به نمایش می‌گذارد.»
وی افزود: «اسیدپاشی یک جرم خاص است که نرخ ارتکاب به آن در کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار کم و در آسیا و خصوصاً خاورمیانه بسیار زیاد است؛ به گونه‌ای که در کشور پاکستان حتی برای این موضوع جرم‌انگاری صورت گرفته و معمولاً مجازاتی معادل سی سال حبس برای آن در نظر گرفته می‌شود.»
مقدس سپس در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی خلاء‌های قانونی که در تیتراژ فیلم نیز به آن اشاره شده گفت: «جرم‌انگاری کردن درباره‌ی معضلات و مشکلات جامعه یک کار تخصصی است و کسانی که در این زمینه کار می‌کنند قاعدتاً ابعاد مختلف موضوع را مورد بررسی قرار خواهند داد.»
وی با اشاره به این که در کشور ما پیشینه‌ی قوانین بر اساس اصول فقهی شکل گرفته گفت: «قوانین کشور ما بیش‌تر شبیه قوانین کشورهایی نظیر فرانسه، سوییس و... است و در این مورد به‌خصوص، پیشینه‌ای درباره‌ی اسیدپاشی وجود ندارد. طبعاً نمی‌دانیم در هزار سال پیش و بیش‌تر در این‌باره چه اتفاقی رخ داده است.»
مقدس سپس با اشاره به وجود مباحث جامعه‌شناسی در زمینه‌ی پیش‌گیری از جرم گفت: «پیش‌گیری، خصوصاً پیش‌گیری کیفری که جنبه‌ی ارعاب‌گونه دارد زمانی به کار گرفته می‌شود که راه‌های دیگر به بن‌بست رسیده باشد تا اشخاص بدانند اگر جرمی مرتکب شوند ضمانت اجرای آن تا این حد سنگین است؛ و همین باعث شود آن‌ها به سمت ارتکاب جرایم حرکت نکنند. پرسشی که اینک به وجود می‌آید این است که آیا واقعاً مجازات می‌تواند افراد را از ارتکاب به جرم منصرف کند؟ و متاسفانه پاسخ منفی است.»
وی با اشاره به این که اسیدپاشی از قتل هم سنگین‌تر است گفت: «اگر بپذیریم که نود درصد قتل‌ها به صورت آنی و ناگهانی انجام می‌شود، باید پذیرفت در مورد اسیدپاشی این‌گونه نیست و خود فرد بصورت آگاهانه می‌داند چه کار دارد انجام می‌دهد و چه اتفاقی قرار است بیفتد. این در حالی است که در قوانین کشور ما به عنوان نقص عضو به آن نگاه می‌شود و از آن‌جا که برای قصاص نقص عضو به سختی می‌توان برابری را برقرار کرد، معمولاً اجرای آن هم مورد چشم‌پوشی قرار می‌گیرد.»
حضور معصومه عطایی، از جمله حاشیه‌های نقد و بررسی فیلم «معصومه» بود. این قربانی اسیدپاشی با اشاره به مشکلات تولید این مستند گفت: «برای ساخت این فیلم من و خانم مقدم چند سال در کنار هم بودیم و ایشان حدود سه سال پا به پای قربانیان اسیدپاشی حرکت کرد و لحظه به لحظه با آن‌ها زندگی کرد تا موفق شد این فیلم را بسازد.»
عطایی افزود: «متاسفانه در کشور ما تمایل چندانی نسبت به حرف زدن درباره‌ی این مسائل وجود ندارد و طبعاً افراد زیادی در جریان آن قرار نمی‌گیرند. از این نظر می‌توان گفت اولین گام جدی در این زمینه با ساخت چنین مستندی برداشته شده است.»
وی گفت: «درست است که در ابتدا خودم هم تمایلی به همکاری با این فیلم نداشتم اما صحبت‌های کارگردان فیلم مرا قانع کرد که در این مستند حضور داشته باشم.»
عطایی هم‌چنین با اشاره به مسائل حقوقی مطرح شده در فیلم گفت: «معلوم نیست چرا اسیدپاشی جزو جرایم خشن قرار نمی‌گیرد. متاسفانه شرایط به گونه‌ای است که اگر با جرم دیگری مثل چاقوکشی مواجه شده بودم شاید تا الآن مشکلم برطرف شده بود، اما وضعیت من به گونه‌ای است که متاسفانه تا آخر عمر با این موضوع درگیر خواهم بود.»
عادل مقدس در پاسخ به این نکته گفت: «اسیدپاشی جرم خشنی هست اما اشد مجازات برای آن در نظر گرفته نمی‌شود.»
وی سپس ضمن اشاره به پیشینه‌ی فقهی موجود در زمینه‌ی محارب گفت: «در فقه از این نکته به «تجدید به سلاح» یاد می‌شود ولی متاسفانه اشاره به سلاح باعث می‌شود که فقط جنبه‌ی عمومی جرم مورد بررسی قرار بگیرد. جنبه‌ای که در کشور ما برای مقابله با آن فقط ده سال زندان در نظر گرفته می‌شود، در حالی که در کشور پاکستان، همین جرم بیش از سی سال زندان در پی خواهد داشت.»
مقدس افزود: «امیدوارم در آینده بحث تعلیق مجازات این جرم از میان برداشته شود تا شخصی که مرتکب چنین جرم سنگینی می‌شود، از همان ابتدا بداند به خاطر آن دست‌کم سی سال در زندان خواهد ماند.»
این کارشناس حقوقی در بخش پایانی جلسه با اشاره به این که لازمه‌ی انجام چنین کاری جرم‌انگاری است گفت: «امیدوارم شرایطی فراهم شود تا نخبه‌های جامعه بتوانند درباره‌ی این موضوع صحبت کرده و برای آن راه حل پیدا کنند.»
وی افزود: «نسخه‌ای که این افراد درباره‌ی موضوع اسیدپاشی ارائه خواهند کرد می‌تواند حکم اعدام، حبس ابد یا هر مجازات دیگری باشد، اما مهم‌تر از هر چیز این است که اسیدپاشی به عنوان یک آسیب اجتماعی یا ناهنجاری در جامعه‌ی ما پذیرفته شود و ضمن جلوگیری از پاک کردن صورت مساله، راه حل مناسبی برای آن در نظر گرفته شود.»
سونا مقدم نیز در پایان این نشست گفت: «امیدوارم مدیران مربوطه و هم‌چنین قانون‌گذارانی که دستی بر آتش دارند، برای همکاری در این زمینه پیش‌قدم شوند و ضمن ارائه‌ی یک تعریف تازه، قانون مدونی در باره‌ی مجازات و خصوصاً جرم اسیدپاشی ارائه کنند.»
وی افزود: «تمام تلاشم از ساخت چنین فیلمی این بود که بتوانم مدیران امر را از این قضیه آگاه کرده و کاری کنم تا آن‌ها در این زمینه پاسخ‌گو باشند، ولی متاسفانه این اتفاق تا الآن رخ نداده است. امیدوارم در نمایش‌های بعدی، مدیران هم در میان مخاطبان حضور داشته باشند و همراه تماشاگران این فیلم را ببینند.»
